ལོ། ལོ་ཏོག ལོ་གསར།

ལོ་ངོ་བཅུ་གྲངས་གོང་། ཕྲན་གྱིས་བོད་ཀྱི་ལོ་གསར་སྐོར་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱས་ཏེ། “ཕ་ཡུལ་ཤེས་བྱའི་བང་མཛོད་”ནང་རྩོམ་ཡིག་ཅིག་སྤེལ་བ་ཡིན། རྩོམ་ཡིག་དེ་ཕྱིས་སུ་“བོད་ཀྱི་དུས་ཆེན་”ཞེས་པའི་དཔེ་དེབ་ནང་བཀོད་ཡོད། རྩོམ་ཡིག་དེའི་ནང་། “ལོ་གསར་”ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་དེ་དང་། “ལོ་ཏོག་”ཅེས་པའི་ཐ་སྙད་བར་འབྲེལ་བ་ཡོད་ཚུལ་བྲིས་ཡོད།

༡༽ ལོ།

སྔོན་མ་གངས་སྐྱིད་དུ། བོད་ཀྱི་གཞུང་ཞབས་རྙིང་གྲས་བཀའ་ཟུར་ཞེ་བོ་བློ་བཟང་དར་རྒྱས་ལགས་ཀྱིས། ཤེས་རིག་ལས་ཁུངས་ཀྱི་ཁྱབ་ཁོངས་སློབ་གྲྭའི་འགོ་འཛིན་དང་དགེ་རྒན་ཚོར་སྔར་སྲོལ་ཡིག་སྲོལ་རྣམ་གཞག་ངོ་སྤྲོད་གནང་སྐབས། ༸གོང་ས་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་གསུམ་པ་ཆེན་པོའི་བཀའ་རྩའི་ནང་གི་“གཉིས་ལོ་དྲང་བཞག་”ཅེས་པའི་ཚིག་དེ་དྲངས་ཏེ་འགྲེལ་བཤད་གནང་། ཁོང་གིས་“གཉིས་ལོ་དྲང་བཞག”གི་“གཉིས”ནི། ཕྱོགས་ཁག་གཉིས་ཀྱི་“གཉིས་”ལ་གོ་དགོས་པ་དང་། “ལོ་”ནི་ཚོང་ཟོག་ལྟ་བུ་ཡིན་ན། ཚོང་ཟོག་དང་དེའི་རིན་དོད་གཉིས་ཀྱི་རིན་ཐང་མཚུངས་པའམ་མཉམ་པར་གོ་དགོས། དཔེར་ན་རྟ་ཞིག་བཙོངས་པར་ཆ་བཞག་ན། དེའི་རིན་དོད་དུ་“བོང་བུ་”གཅིག་སྤྲད་ན། བོང་བུ་གཅིག་གིས་རྟ་གཅིག་ལ་“ལོ་”གི་མ་རེད། བོང་བུ་གསུམ་གྱིས་རྟ་གཅིག་ལ་“ལོ་”གི་རེད། “གཉིས་ལོ་”ཞེས་པ་ཕྱོགས་གཉིས་ཀར་ལོ་པ་སྟེ། ཕྱོགས་གཉིས་ཀར་འཚམས་པར་གོ་དགོས་ཞེས་གསུངས། “ལོ་”ལ་ཁོང་གིས་གསུངས་པའི་གོ་དོན་དེ་ལས་གཞན་པའི་གོ་བ་གཞན་ཞིག་ཀྱང་ཡོད་པ་ནི། བཟའ་ལོ་བ་དང་། བཟའ་མི་ལོ་བ་ཞེས་པའི་སྐབས་ཀྱི་“ལོ་”དེ་རེད། དེ་ནི་ཚིག་གཞན་གྱིས་བཤད་ན། “བཟའ་རུང་བ་”དང་“བཟའ་མི་རུང་བ་”ཞེས་པའི་དོན་དང་གོ་དོན་གཅིག་པ་རེད།

༢༽ ལོ་ཏོག

གོང་གསལ་འགྲེལ་བཤད་ལས་མཐོང་ཐུབ་པ་ལྟར་“ལོ”ནི་དངོས་པོ་གཉིས་ཀྱི་རིན་ཐང་ངམ་གནས་བབས་མཉམ་པའམ་མཚུངས་པར་སྟོན་པའི་བྱ་ཚིག་གཅིག་ཡིན་པ་མ་ཟད། རུང་བ་དང་མི་རུང་བ་སྟོན་པའི་ཚིག་ཅིག་ཀྱང་ཡིན་པ་གསལ་པོ་རེད། དེ་འདྲའི་བྱ་ཚིག་ལས། “ལོ་ཏོག་”ཅེས་པའི་ཚིག་དེ་བྱུང་བར་ཚོད་དཔག་བྱས་ཆོག་པ་ཞིག་རེད། དེ་ཡང་ལོ་རེར་བཟའ་ལོ་པ་དང་བཟའ་མི་ལོ་བའི་སྐྱེ་དངོས་མང་པོ་ཞིག་གི་ནང་ནས་བཟའ་ལོ་བ་དང་། དེའི་ནང་ནས་ཀྱང་རྩེ་ཕུད་དམ་ཏོག་ལྟ་བུ་ནི་འབྲུ་རིགས་ཡིན་པས། ལོ་ཏོག་ཅེས་བཏགས་པར་སྲིད་ལ། ཞིང་པ་ཚོས་དབྱར་དགུན་སྟོན་དཔྱིད་བཞིར་དཀའ་ལས་བརྒྱབ་པའི་ངལ་རྩོལ་ལ་ལོ་བའམ་འཚམས་པའི་འབྲས་བུ་རྩ་བ་དང་། སྡོང་པོ། ཡལ་ག་སོགས་མང་པོ་ཐོན་པའི་ནང་གི་རྩེ་ཕུད་དམ་ཏོག་ལྟ་བུ་ནི། གྲོ་དང་ནས། སྲན་མ་སོགས་འབྲུའི་རིགས་རྣམས་ཡིན་པས། དེ་ཚོར་ལོ་ཏོག་ཅེས་བཏགས་པ་སྲིད་དོ།།

༣༽ ལོ་གསར།

རྒྱ་གར་རྒྱ་ནག་སོགས་ས་བབས་དམའ་ཞིང་། ཚ་དྲོད་ཆེ་ས་དང་མི་འདྲ་བར། བོད་ཀྱི་ཡུལ་སྤྱིའི་ས་བབས་མཐོ་ཞིང་། གནམ་གཤིས་གྲང་བས། དབྱར་དགུན་སྟོན་དཔྱིད་བཞིའི་ཡུན་གཅིག་ལ། ལོ་ཏོག་ཐེངས་གཅིག་ལས་འདེབས་མི་ཐུབ་ཅིང་། དེ་འདྲའི་ལོ་ཏོག་འདེབས་པ་དང་བསྡུ་བའི་དུས་ཀྱི་འཁོར་ལོ་གཅིག་ལ་་“ལོ་གཅིག་”ཅེས་འབོད། ད་ལོའི་ལོ་ཏོག་རྣམས་བརྔ་བསྡུ་ཟིན་ནས་ལོ་ཏོག་གསར་པ་འདེབས་ལས་ཀྱི་འགོ་འཛུགས་དུས། ལོ་ཏོག་གི་ཕུད་གྲོ་སོ་ཕྱེ་མར་དང་ཆང་སོགས་གྲ་སྒྲིག་གིས། དཀོན་མཆོག་མཆོད་ཅིང་ཡུལ་སྡེ་ཧྲིལ་པོ་དགའ་སྟོན་ལ་རོལ་བའི་བྱེད་སྒོ་རྒྱ་ཆེན་པོ་ཞིག་བྱེད་པ་དེ་ལ“ལོ་གསར་”ཟེར་ཞིང་། དེ་ནི་“ལོ་ཏོག་”གསར་དུ་འདེབས་པའམ། ལོ་ཏོག་འདེབས་པའི་དུས་ཚིགས་གསར་པ་ཞིག་ཡིན་པའི་ཆ་ནས་“ལོ་གསར་”ཞེས་བཏགས་པར་སྙམ། དེའི་དན་རྟགས་ཤིག་ནི། དབུས་གཙང་ཁུལ་དུ་སྤྱིར་བཏང་ལོ་གསར་ཚེས་གསུམ་ཉིན། ན་ཚོད་ལོངས་པའི་རྟ་བོང་ལ་སྒ་གསར་དུ་རྒྱག་པ་དང་། མཛད་སྒོ་གཟབ་རྒྱས་དང་བཅས་ཞིང་གི་རོལ་གསུམ་ཙམ་རྨོས་ཏེ། མིང་བཀྲ་བཟང་བའི་བྱིས་པ་ཞིག་གིས་རོལ་ནང་སོན་གཏོར་སྲོལ་ད་ལྟའང་མ་ཉམས་པར་ཡོད་པ་དེ་རེད།། །།

ཆིབས་བསྒྱུར།

དེང་སང་ང་ཚོས་རྒྱུན་དུ་བོད་ཡིག་གི་གསར་ཤོག་དང་རླུང་འཕྲིན་སོགས་ལས། ༸གོང་ས་ཡིད་བཞིན་ནོར་བུ་མཆོག ཡུལ་ག་གེ་མོར་“ཆིབས་བསྒྱུར་”གནང་སྟེ། གང་ཟག་ཆེ་གེ་མོ་དང་མཇལ་མོལ་མཛད་པའི་སྐོར་གྱི་གསར་འགྱུར་མཐོང་ཐོས་ཡོང་གི་ཡོད། ང་ཚོས་གསར་འགྱུར་ནང་སྤྱོད་པའི་ཚིག་“ཆིབས་བསྒྱུར་”ཞེས་པ་དེ། འགྲོ་བ་དང་ཡོང་བ། ཕྱིན་པའི་ཞེ་ཚིག་ཅིག་ཡིན་པ་ཤེས་ཀྱི་ཡོད་ཀྱང་། ཞེ་ཚིག་འདི་ཇི་ལྟར་བྱུང་མིན་མི་མང་པོ་ཞིག་གིས་ཤེས་ཀྱི་མེད།

སྔོན་མ་རྒྱལ་པོ་དང་བླ་ཆེན། དཔོན་རིགས་རྣམས་ཕར་ཚུར་འགྲོ་སྐབས། རྟ་ལ་བཞོན་ནས་འགྲོ་ཞིང་། རྟ་དྲེལ་སོགས་ལ་བཞོན་པའི་བྱ་བའི་ཞེ་ས་ལ་“ཆིབས་”ཟེར། (འདས་པ་ལ་བཅིབས་སམ་ཆིབས ། ད་ལྟ་བར་འཆིབ། མ་འོངས་པར་བཅིབ། སྐུལ་ཚིག་ཏུ་ཆིབས་) ཇི་ལྟར་མིག་གིས་ལྟ་བའི་ཞེ་ཚིག་“གཟིགས་་”ཞེས་པ་ལས། ལྟད་མོ་ལ་“གཟིགས་མོ་”དང་། ལྟ་ཆས་ལ་“གཟིགས་ཆས” ལྟ་སྣང་དང་མཐོང་སྣང་ལ་“གཟིགས་སྣང་”སོགས་ཞེ་ཚིག་མང་པོ་ཞིག་གྲུབ་པ་བཞིན། བཞོན་པའི་ཞེ་ཚིག་“ཆིབས་”ཞེས་པ་ལས། བཞོན་བྱ་རྟ་དྲེལ་སོགས་ལ་“ཆིབས་པ་” རྟ་ཆས་”ལ་“ཆིབས་ཆས་” རྟ་དྲེལ་ལ་དོ་དམ་བྱེད་མཁན་གཙོ་བོར་“ཆིབས་དཔོན་” རྟ་ལ་གཡོག་བྱེད་མཁན་ལ་“ཆིབས་གཡོག” རྟ་དྲེལ་བཞོན་སྟེགས་ལ་“ཆིབས་བཀྱག་”སོགས་ཀྱི་ཞེ་ཚིག་མང་པོ་ཞིག་གྲུབ་ཡོད།

མཐུན་འགལ།

ཐུར་འབབ་ཆུ་བོ་གྱེན་འབར་མེ་ལྕེར་སུ་ཡིས་མཐོང་།།
དགའ་བྱེད་གཏམ་དག་སྐྱོ་བྱེད་གླུ་རུ་སུ་ཡིས་བཤད།།
མཐུན་བྱེད་ལམ་བཟང་འགྲས་བྱེད་གཤེད་དུ་སུ་ཡིས་བཀྲལ།།
གྲོལ་བྱེད་དབང་དག་བསྐྱིགས་བྱེད་ལས་ལ་སུ་ཡིས་བསྐོས།།

བྱིའུ་འཕུར་བཞིན་ལོ་མ་ལྷུང་བཞིན་སེམས་པ་སེམས་ལ་མེ་བཞིན་འབར།།
ཁ་བ་བཞུར་བཞིན་ཟིལ་པ་སྦྲུམ་བཞིན་སྙིང་ནི་སྙིང་ལ་རླབས་བཞིན་འཁྲུག །

“བཀྲ་ཤིས་བདེ་ལེགས་”གླེང་བ།

“བཀྲ་ཤིས་བདེ་ལེགས་”ཞེས་པ་ནི། བོད་ཀྱི་བཀའ་འགྱུར་དང་བསྟན་འགྱུར། མཁས་པའི་གསུང་འབུམ། གཞི་བདག་གི་བསང་མཆོད་སོགས་ཀྱི་ནང་དུ་ཡོངས་ཁྱབ་ཏུ་འཁོད་པའི་ཚིག་གཅིག་ཡིན་པ་མ་ཟད། དེང་སང་བོད་མི་ཕལ་མོ་ཆེའི་ངག་ཏུ་བྱང་བའི་རྒྱུན་སྤྱོད་ཀྱི་ཚིག་ཅིག་རེད། ཡིན་ནའང་ཚིག་འདི་ཇི་ལྟར་བྱུང་བའི་ཐད་དཔྱད་ཞིབ་བྱས་པ་མ་མཐོང་ལ། གོ་དོན་གྱི་ཐད་དུའང་བོད་ཡིག་ནང་“དགེ་ལེགས་ཀྱི་འབོད་ཚིག”ཅེས་སོགས་རགས་བཤད་ཙམ་ལས་མ་མཆིས། བོད་སྐད་རང་དུ་དེའི་འགྲེལ་བཤད་གསལ་པོ་ཞིག་མེད་པའི་དབང་གིས་དབྱིན་སྐད་སོགས་སུ་དེའི་དོན་འགྲེལ་སྐབས། ཕན་ཚུན་ཐུག་སྐབས་སྤྱོད་པའི་འཚམས་འདྲིའི་ཚིག་ཅིག་རེད་ཟེར་བ་དང་། བཀྲ་ཤིས་ནི་རྟེན་འབྲེལ་བཟང་བ་དང་། བདེ་ལེགས་ནི་བདེ་བའམ་ཐང་བའི་དོན་རེད་ཟེར་བ། ཡང་ལ་ལས། བྱིན་རླབས་དང་རླུང་རྟ་འཕེལ་བའི་དོན་དུ་བསྒྱུར་བ་དང་། ལ་ལས་ཁོར་ཡུག་འདིར་བཀྲ་ཤིས་པའི་རྟགས་ཡོངས་སུ་འཛོམས་པ་ཤོག་ཅེས་པའི་དོན་དུ་བསྒྱུར་བ། ལ་ལས་ཚིག་འདི་དབྱིན་སྐད་དུ་བསྒྱུར་ཐབས་མེད་པ་ཞིག་རེད་ཟེར་བ་སོགས་ཀྱི་གནས་ཚུལ་བྱུང་དང་འབྱུང་བཞིན་ཡོད།

སྒྲོལ་མ་མེ་ཏོག

༄༅།། བོད་པས་དགའ་ཤོས་ཀྱི་མེ་ཏོག་གཅིག་ནི། སྒྲོལ་མ་མེ་ཏོག་རེད། གལ་སྲིད་ཁྱེད་རང་བོད་དང་དེའི་ནང་ནས་ཀྱང་ལྷ་སར་སོང་ན། མཐོ་བླ་མའི་གསེར་ཁྲི་དང་། དགོན་པའི་རྟེན་གཙོའི་མདུན་དུ་སྒྲོལ་མ་མེ་ཏོག་བསྒྲིགས་པ་མཐོང་གི་རེད་ལ། བར་གྲྭ་བཙུན་སོ་སོའི་གྲྭ་ཤག་དང་། དམའ་ཁྱིམ་ཚང་དཀྱུས་མ་ཚོའི་སྒེའུ་ཁུང་འཁྲིས་སུ་སྒྲོལ་མ་མེ་ཏོག་བཤམས་པ་མཐོང་གི་རེད།

སྒྲོལ་མ་མེ་ཏོག་གི་མིང་ལ་སྐྱེ་དངོས་ཚན་རིག་པ་ཚོས་(Matthiola incana)ཞེས་བཏགས་ཡོད། མེ་ཏོག་འདི་ལ་དུས་ནམ་ཞིག་ལ་གང་ཟག་སུས་རྒྱུ་མཚན་གང་ཞིག་ལ་བརྟེན་ནས་བོད་མིང་སྒྲོལ་མ་མེ་ཏོག་ཅེས་བཏགས་མིན་གསལ་པོ་མི་ཤེས། 

བོད་དུ་སྐྱེ་བའི་མེ་ཏོག་འདིའི་སྡོང་པོའི་རིང་ཚད་ཕྲུ་གང་ཟིན་མ་ཟིན་ཙམ་ལ།