2010-05-29

དྲྭ་ཐོག་ནས་བོད་བསྒྱུར། ༥


དྲྭ་ཐོག་ནས་བོད་བསྒྱུར་ཞེས་པ་འདི་ནི། ཕྲན་གྱིས་ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༠ ཟླ་ ༥ ཚེས་ ༢༥ བོད་རྒྱལ་ལོ་ ༢༡༣༧ ས་ག་ཟླ་བའི་ཚེས་ ༡༢ ཉིན་ནས་སྔ་དགོང་ལས་ཞོར་དང་གུང་གསེང་ཁག་ལ་ཐད་ཀར་བསྒྱུར་འགོ་བཙུགས་པའི་ལས་ རིམ་ཞིག་ཡིན། ལས་རིམ་འདི་ག་ཚོད་བར་འགྲོ་ཐུབ་མིན་མི་ཤེས། འོན་ཀྱང་གཅིག་ནས་དབྱིན་བོད་ཡིག་སྒྱུར་ལ་དགའ་མོས་ཡོད་མཁན་ཚོར་ཕན་ཐོགས་ཡོང་སྲིད་པ་དང་། གཉིས་ནས་དབྱིན་བོད་སྐད་གཉིས་སྨྲ་བའི་ལོ་ཙཱ་བ་ཚོས་མཚོན་ཀློག་པ་རྣམ་པས་ཕྲན་གྱི་འགྱུར་ལ་གཟིགས་ཏེ། ལེགས་བཅོས་དགོངས་འཆར་ཐད་ཀར་གནང་ཐུབ་པར་བརྟེན་ཕན་ཐོགས་ཡོད་པ་ཞིག་ཏུ་སེམས་བཞིན་ཡོད། བསྒྱུར་གཞི་ནི་བོད་ཀྱི་དེང་རབས་ལོ་རྒྱུས་ཤིག་ཡིན། བོད་འགྱུར་རྣམས་རགས་ཟིན་ཡིན་པས། གཞན་དུ་ལུང་འདྲེན་པ་དང་དཔྱད་གཞིར་སྤྱོད་པ། པར་སྐྲུན་བྱེད་པ། དྲྭ་ལམ་གཞན་དུ་འདྲེན་བཀོད་བྱེད་པ་སོགས་མ་གནང་རོགས། ཆུང་ཚེ་རིང་པས། གུས་འདུད་དང་བཅས།

The Kashag (Council of Ministers) traditionally consisted of four ministers (tib. kalön), one of whom was a monk official, but in modern times this number was not strictly adhered to. In 1951, for example, there were eight (full and acting) ministers.6 These were appointed by the ruler for life from a short list of nominees prepared by the Kashag itself. Although the ruler was not limited to choosing from the Kashag’s list, normally he did so. Supporting these ministers was a small staff of six or seven junior aristocratic officials.7

བཀའ་ཤག་(བློན་ཆེན་ལྷན་ཚོགས་)ནི་རྒྱུན་སྲོལ་ལྟར་ན། བཀའ་བློན་བཞི་ལས་གྲུབ་ཅིང་དེའི་ནང་གི་གཅིག་སེར་མོ་བ་ཡིན། འོན་ཀྱང་དུས་ཕྱིས་གྲངས་འབོར་འདི་ལ་མཐའ་གཅིག་ཏུ་བརྩི་དགོས་ཀྱི་མེད། དཔེར་ན། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༥༡ ལོར་བཀའ་བློན་(ལས་ཐོག་དང་ལས་ཚབ་)བརྒྱད་[༦]ཡོད་པ་རེད། བཀའ་བློན་འདི་དག་ནི་བཀའ་ཤག་རང་གིས་ཕུལ་བའི་འོས་མིའི་མིང་གཞུང་ཉུང་ཤས་ནང་ནས་ས་སྐྱོང་གིས་ཚེ་གང་རིང་བསྐོ་བཞག་གནང་གི་ཡོད། མ་གཞི་ས་སྐྱོང་གིས་བཀའ་ཤག་གི་འོས་འཆར་ཁོངས་ནས་ངེས་པར་བསྐོ་བཞག་གནང་དགོས་པའི་བཀག་རྒྱ་མེད་རུང་སྤྱིར་བཏང་འོས་འཆར་ཁོངས་ནས་བསྐོ་བ་ཡིན། བཀའ་བློན་འདི་དག་ལ་ཞབས་འདེགས་ཞུ་མཁན་དུ་སྐུ་དྲག་དཔོན་རིགས་གཞོན་གྲས་དྲུག་བདུན་ལས་གྲུབ་པའི་གཞུང་ཞབས་ཉུང་ཤས་ཤིག་ཡོད།[༧]

The Kashag was the administrative center of the Tibetan government for secular affairs and also functioned as the Tibetan equivalent of a paramount court of appeals. It was the only office that could send secular items to the ruler for approval and, therefore, was the only secular office that could have direct contact with him. All other secular offices had to go through the Kashag to obtain a decision from the ruler. The Kashag also was responsible for making nominations for appointments and promotions (of lay officials).

བཀའ་ཤག་ནི་བོད་གཞུང་གི་སྲིད་ཕྱོགས་ཀྱི་འཛིན་སྐྱོང་ལས་ཁུངས་ལྟེ་བ་ཡིན་པར་མ་ཟད། དེས་བོད་མིའི་གྱོད་དོན་ཞུ་གཏུགས་ཀྱི་ཆེས་མཐོའི་ཁྲིམས་ཁང་དང་ཚད་མཉམ་གྱི་ནུས་པ་ཡང་འདོན་བཞིན་ཡོད། ལས་ཁུངས་འདི་ནི་ས་སྐྱོང་ལ་སྲིད་ཕྱོགས་དང་འབྲེལ་བའི་དོན་གནད་བཀའ་འཁྲོལ་སླད་འཆར་འབུལ་ཞུ་མཁན་ལས་ཁུངས་གཅིག་ཁོ་ན་ཡོད་པ་དེ་ཡིན་པས། འདི་ནི་ཁོང་དང་ཐད་ཀར་འབྲེལ་གཏུགས་ཡོད་པའི་སྲིད་ཕྱོགས་ཀྱི་ལས་ཁུངས་གཅིག་པུ་དེ་ཡིན། དེ་མིན་གྱི་སྲིད་ཕྱོགས་ཀྱི་ཡིག་ཚང་ཚང་མས་བཀའ་ཤག་བརྒྱུད་དེ་ས་སྐྱོང་གི་ས་ནས་ཐག་གཅོད་བཀའ་འཁྲོལ་ཡོང་བ་བྱེད་དགོས་ཀྱི་ཡོད། དེ་བཞིན་བཀའ་ཤག་གིས་གཞུང་ཞབས་ལས་ཚན་(སྐྱ་བོ་)བསྐོ་བཞག་དང་གནས་སྤར་གྱི་འཆར་འབུལ་ཞུ་བའི་ལས་འགན་ཡང་ཁུར་དགོས་ཀྱི་ཡོད།

Under the Kashag, a hierarchy of offices handled the business of government. Most were headed by both monk and lay officials, but the two most important, the Revenue Office (tib. Tsigang) and the Ecclesiastic Office (tib. Yigtsang), were headed, respectively, by four lay officials (tib. tsipön) and four monk officials (tib. trunyichemmo). The Ecclesiastic Office dealt with religious affairs and the government’s monk officials; and the Revenue Office, with issues of revenue, taxes, and secular affairs. Traditionally, there were no portfolios in the Kashag, and decision making was done collectively, with consensus required for action. The fundamental power of the Kashag was that no secular matter could reach the ruler for settlement without first passing through its hands. Tibetans, therefore, often spoke of it as the throat through which all governmental matters must pass.

བཀའ་ཤག་གི་འོག་ཏུ་བླ་སྐྱོང་ཡིག་ཚང་ལས་ཁུངས་ཁག་གིས་སྲིད་གཞུང་གི་ལས་དོན་ཁག་སྒྲུབ་ཀྱི་ཡོད་ཅིང་དེ་དག་གི་ཕལ་མོ་ཆེར་སེར་སྐྱ་ཟུང་འབྲེལ་གྱིས་དབུ་འདོམས་གནང་གི་ཡོད། འོན་ཀྱང་དེ་དག་གི་ནང་ནས་གལ་གནད་ཆེ་ཤོས་རྩིས་ཁང་དང་རྩེ་ཡིག་ཚང་གཉིས་རིམ་པ་བཞིན་རྩིས་དཔོན་སྐྱ་བོ་བཞི་དང་དྲུང་ཡིག་ཆེན་མོ་སེར་མོ་བ་བཞིས་སོ་སོར་དབུ་འདོམས་གནང་གི་ཡོད། དེ་ཡང་རྩེ་ཡིག་ཚང་གིས་ཆོས་ཕྱོགས་དང་གཞུང་ཞབས་སེར་མོ་བའི་ལས་དོན་སྐོར་འགན་ཁུར་གནང་གི་ཡོད་ཅིང་། རྩིས་ཁང་ལས་ཁུངས་ཀྱིས་ཡོང་འབབ་དང་ཁྲལ། སྲིད་ཕྱོགས་ཀྱི་ལས་དོན་བཅས་ཀྱི་འགན་ཁུར་གནང་གི་ཡོད། བཀའ་ཤག་ནང་བཀའ་བློན་སོ་སོར་ལས་བགོས་ལོགས་སུ་མེད་པར་ལས་དོན་ཐག་གཅོད་རྣམས་ཐུན་མོང་མཉམ་རུབ་ཀྱིས་གནང་གི་ཡོད། བཀའ་ཤག་གི་གཞི་རྩའི་དབང་ཆ་ནི། སྲིད་ཕྱོགས་ཀྱི་དོན་དག་ཅིག་ཡིན་ཚེ། བཀའ་ཤག་གི་ཕྱག་མ་བརྒྱུད་པར་ས་སྐྱོང་ལ་ཕུལ་ཏེ་ཐག་གཅོད་ཐུབ་ཐབས་མེད་པ་དེ་ཡིན། དེར་བརྟེན་བོད་པ་ཚོས་རྟག་པར་དེ་ནི་གཞུང་གི་ལས་དོན་ཚང་མས་ངེས་པར་འགྲིམས་དགོས་པའི་མགྲིན་པ་ལྟ་བུ་རེད་ཅེས་བཤད་ཀྱི་ཡོད།

ཟུར་མཆན།

[༦] The five full Kashag ministers in 1951 were Ramba (Thubden Güngyen) (monk official), Surkhang (Wangchen Gelek), Ragasha (Phüntso Rabgye), Lhalu (Tsewang Dorje), and Ngabö (Ngawang Jigme). The three acting ministers were Thubden Ramyang (monk official), Shasur (also known as Shenkawa) (Gyurme Dorje), and Dombor (Kyenrab Wangchuk) (monk official).

ཕྱི་ལོ་ ༡༩༥༡ ལོའི་བཀའ་བློན་ལས་ཐོག་ལྔ་ནི། རམ་པ་(ཐུབ་བསྟན་ཀུན་མཁྱེན་) (སེར་མོ་བ་)དང་། ཟུར་ཁང་(དབང་ཆེན་དགེ་ལེགས་) ར་ག་ཤར་(ཕུན་ཚོགས་རབ་རྒྱས།) ལྷ་ཀླུ་(ཚེ་དབང་རྡོ་རྗེ།) ང་ཕོད་(ངག་དབང་འཇིགས་མེད༌)བཅས་ཡིན་ཞིང་། བཀའ་བློན་ལས་ཚབ་གསུམ་ནི། ཐུབ་བསྟན་རབ་ཡངས།(སེར་མོ་བ) བཤད་ཟུར་(ཤན་ཁ་བ་ཡང་ཟེར་) (འགྱུར་མེད་རྡོ་རྗེ་) སྡོམ་འབོར་(མཁྱེན་རབ་དབང་ཕྱུག) (སེར་མོ་བ་)བཅས་རེད།

[༧] . The staff of seven junior officials comprised two kadrung, two kandrön, and three Kashag shöpa, all of whom were aristocratic officials. ལས་བྱེད་གཞོན་གྲས་བདུན་ནི། བཀའ་དྲུང་གཉིས། བཀའ་མགྲོན་གཉིས། བཀའ་ཤག་ཤོད་པ་གསུམ་བཅས་ཡིན་ཞིང་དེ་དག་ཡོངས་རྫོགས་སྐུ་དྲག་གཞུང་ཞབས་རེད།

2010-05-28

དྲྭ་ཐོག་ནས་བོད་བསྒྱུར། ༤

དྲྭ་ཐོག་ནས་བོད་བསྒྱུར་ཞེས་པ་འདི་ནི། ཕྲན་གྱིས་ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༠ ཟླ་ ༥ ཚེས་ ༢༥ བོད་རྒྱལ་ལོ་ ༢༡༣༧ ས་ག་ཟླ་བའི་ཚེས་ ༡༢ ཉིན་ནས་སྔ་དགོང་ལས་ཞོར་དང་གུང་གསེང་ཁག་ལ་ཐད་ཀར་བསྒྱུར་འགོ་བཙུགས་པའི་ལས་ རིམ་ཞིག་ཡིན། ལས་རིམ་འདི་ག་ཚོད་བར་འགྲོ་ཐུབ་མིན་མི་ཤེས། འོན་ཀྱང་གཅིག་ནས་དབྱིན་བོད་ཡིག་སྒྱུར་ལ་དགའ་མོས་ཡོད་མཁན་ཚོར་ཕན་ཐོགས་ཡོང་ སྲིད་པ་དང་། གཉིས་ནས་དབྱིན་བོད་སྐད་གཉིས་སྨྲ་བའི་ལོ་ཙཱ་བ་ཚོས་མཚོན་ཀློག་པ་རྣམ་པས་ཕྲན་ གྱི་འགྱུར་ལ་གཟིགས་ཏེ། ལེགས་བཅོས་དགོངས་འཆར་ཐད་ཀར་གནང་ཐུབ་པར་བརྟེན་ཕན་ཐོགས་ཡོད་པ་ཞིག་ཏུ་སེམས་ བཞིན་ཡོད། བསྒྱུར་གཞི་ནི་བོད་ཀྱི་དེང་རབས་ལོ་རྒྱུས་ཤིག་ཡིན། བོད་འགྱུར་རྣམས་རགས་ཟིན་ཡིན་པས། གཞན་དུ་ལུང་འདྲེན་པ་དང་དཔྱད་གཞིར་སྤྱོད་པ། པར་སྐྲུན་བྱེད་པ། དྲྭ་ལམ་གཞན་དུ་འདྲེན་བཀོད་བྱེད་པ་སོགས་མ་གནང་རོགས། ཆུང་ཚེ་རིང་པས། གུས་འདུད་དང་བཅས། 
The Dalai Lama was surrounded by a small number of monk attendants and government monk officials who served him in his personal household and his secretariat office (called the Tse ga).4 One of the most important of these was the jigyab khembo. He was a high monk official who was in charge of the Dalai Lama’s personal treasury and his three chief personal attendants.5 The jigyab khembo had a high status and was entitled to sit with the Kashag, although he usually did so only if the Dalai Lama had something to say to the Kashag or vice versa. ཏཱ་ལའི་བླ་མ་མཆོག་ལ་སྐུ་བཅར་ཞབས་འབྲིང་དགེ་འདུན་པ་དང་གཞུང་ཞབས་སེར་མོ་བ་ཉུང་ཤས་ཡོད་པ་དེ་ཚོས། ཁོང་གི་སྐུ་སྒེར་གཟིམ་ཆུང་དང་(རྩེ་གཟིམ་ཆུང་འགག་ཟེར་བའི་)ཡིག་ཚང་གི་ཞབས་ཞུ་སྒྲུབ་ཀྱི་ཡོད།[༤] དེ་དག་གི་ནང་ནས་གལ་གནད་ཆེ་ཤོས་ནི་སྤྱི་ཁྱབ་མཁན་པོ་རེད། ཁོང་ནི་མཐོ་རིམ་གཞུང་ཞབས་སེར་མོ་བ་ཞིག་ཡིན་པ་དང་ཏཱ་ལའི་བླ་མ་སྐུ་སྒེར་གྱི་ཕྱག་རྫས་དང་གམ་བཅར་ཞབས་ཞུའི་དཔོན་གསུམ་[༥]ལ་གཟིགས་རྟོག་གནང་གི་ཡོད། ལས་དོན་གལ་ཆེའི་སྐབས་སྤྱི་ཁྱབ་མཁན་པོ་བཀའ་ཤག་དང་མཉམ་ཚོགས་གནང་བའི་དབང་ཆ་ཡོད་ཀྱང་སྤྱིར་བཏང་ནམ་རྒྱུན་ཏཱ་ལའི་བླ་མ་མཆོག་གིས་བཀའ་ཤག་ལ་བཀའ་གནང་དགོས་པའི་སྐབས་སམ་བཀའ་ཤག་གིས་ཏཱ་ལའི་བླ་མ་མཆོག་ལ་སྙན་གསན་ཞུ་དགོས་སྐབས་སུ་མ་གཏོགས་ཁོང་གིས་བཀའ་ཤག་དང་མཉམ་ཚོགས་གནང་གི་མེད།  
The other major monk official in the Dalai Lama’s secretariat was the lord chamberlain (tib. drönyerchemmo). He was the conduit to the Dalai Lama for such things as private petitions and requests for audiences, so although lower in rank than the jigyab khembo, he could be extremely powerful, because he controlled access to the Dalai Lama. In the period covered by this history, Phala was the influential and powerful lord chamberlain.  
        Also important in the Dalai Lama’s entourage were his senior and junior tutors (and their assistants). They had constant access to the Dalai Lama and were also influential. Ling Rimpoche and Trijang Rimpoche were, respectively, the senior and junior tutors during the 1950s.  
       ཏཱ་ལའི་བླ་མ་མཆོག་གི་རྩེ་གཟིམ་འགག་གི་ནང་གལ་གནད་ཆེ་བའི་གཞུང་ཞབས་སེར་མོ་བ་གཞན་ཞིག་ནི་དྲུང་ཡིག་ཆེན་མོ་ཡིན། ཁོང་གི་ལས་འགན་ནི་སྒེར་པའི་ཞུ་རྩ་དང་མཇལ་ཁ་ཞུ་སྙན་ལྟ་བུའི་དོན་གནད་ཁག་ཏཱ་ལའི་བླ་མ་མཆོག་ལ་སྙན་སྒྲོན་ཞུ་རྒྱུ་དེ་ཡིན། དེར་བརྟེན་སྤྱི་ཁྱབ་མཁན་པོ་ལས་གོ་གནས་དམའ་ན་ཡང་ཁོང་གིས་ཏཱ་ལའི་བླ་མ་མཆོག་ལ་མཇལ་ཞུ་སྙན་འབུལ་གྱི་ལམ་ཁར་སྟངས་འཛིན་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་པའི་ཆ་ནས་དབང་ཤུགས་ཧ་ཅང་གིས་ཆེན་པོ་ཡིན། ལོ་རྒྱུས་འདིས་ཁྱབ་པའི་དུས་ཡུན་རིང་། ཕ་ལྷ་[ཐུབ་བསྟན་འོད་ལྡན་]ནི་ཤུགས་རྐྱེན་ཆེ་ཞིང་དབང་ཤུགས་ལྡན་པའི་དྲུང་ཡིག་ཆེན་མོ་རེད།
  
དེ་བཞིན་ཏཱ་ལའི་བླ་མ་མཆོག་གི་སྐུ་འཁོར་གྱི་ནང་ནས་ཡོངས་འཛིན་བགྲེས་གཞོན་གཉིས་(དང་ཕྱག་རོགས་ཚོ་)ཡང་གལ་གནད་ཆེན་པོ་ཡིན། ཁོང་རྣམ་པས་ཏཱ་ལའི་བླ་མ་མཆོག་རྒྱུན་དུ་མཇལ་ཐུབ་ཀྱི་ཡོད་པར་བརྟེན་ཤུགས་རྐྱེན་ཆེན་པོ་ཡིན། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༥༠ ང་གྲངས་ནང་གླིང་རིན་པོ་ཆེ་དང་ཁྲི་བྱང་རིན་པོ་ཆེ་གཉིས་རིམ་པ་བཞིན་ཡོངས་འཛིན་བགྲེས་པ་དང་གཞོན་པ་རེད།

A number of factors affected the Dalai Lama’s ability to wield power effectively. One of the most circumscribing factors was his physical isolation from virtually everyone in his kingdom. The Dalai Lama was cloistered in his palaces and had no informal contact outside of those immediately around him. The Dalai Lama, therefore, was dependent on information coming to him from other offices and officials, particularly those in his immediate entourage, and it actually took an active effort on the part of a dalai lama to overcome this institutionalized isolation. This problem was exacerbated by the tactics of the bureaucracy, especially the Kashag, the highest office in the Tibetan government.
ཏཱ་ལའི་བླ་མ་མཆོག་གིས་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་དབང་ལུང་ནུས་ལྡན་ངང་བསྒྱུར་ཐུབ་མིན་ལ་རྐྱེན་རྩ་མང་པོ་ཡོད་ཅིང་། དེའི་ནང་གི་ཚད་བཀག་བཟོ་ཆེ་ཤོས་ཀྱི་རྐྱེན་རྩ་གཅིག་ནི་དོན་དམ་དུ་ཁོང་རང་གི་རྒྱལ་གཞིས་ནང་གི་སྐྱེ་བོ་ཚང་མ་ལས་ལོགས་བཀག་བྱས་པ་དེ་རེད། དེ་ཡང་ཏཱ་ལའི་བླ་མ་མཆོག་ནི་གང་གི་ཕོ་བྲང་ནང་དབེན་པ་བསྟེན་ཏེ་བཞུགས་པས། གམ་བཅར་ཞབས་ཞུ་བའི་ཕྱི་རོལ་གྱི་སྐྱེ་བོ་གཞན་དག་ལ་ནང་འདྲིས་མེད། དེར་བརྟེན། ཁོང་གིས་ཕྱིའི་གནས་ཚུལ་རྣམས་ལས་ཁུངས་དང་ལས་བྱེད་པ་གཞན་དང་ལྷག་པར་གམ་བཅར་སྐུ་འཁོར་རྣམས་ལ་བརྟེན་དགོས་ཀྱི་ཡོད། དོན་དངོས་སུ་རྒྱུན་སྲོལ་དུ་ཆགས་པའི་ལོགས་བཀག་གི་བཀག་རྒྱ་འདི་ལས་རྣམ་པར་རྒྱལ་ཆེད་ཏཱ་ལའི་བླ་མ་མཆོག་གིས་ནུས་པ་ཆེན་པོ་འདོན་དགོས་བྱུང་ཡོད། དཀའ་ངལ་འདི་ནི་དཔོན་རིགས་ཚོ་དང་ལྷག་པར་བོད་གཞུང་གི་ལས་ཁུངས་མཐོ་ཤོས་བཀའ་ཤག་གིས་ཆབ་སྲིད་འཁྲབ་དུས་དེ་བས་ཀྱང་ཆེ་རུ་འགྲོ་ཡི་ཡོད།
 
ཟུར་མཆན། 
[༤] The Dalai Lama’s secretariat was small. It was headed by the lord chamberlain and staffed by sixteen tsendrön and four singga, all of whom were monk officials.  
ཏཱ་ལའི་བླ་མ་མཆོག་གི་རྩེ་གཟིམ་ཆུང་འགག་གི་ཡིག་ཚང་ནི་ཆུང་ཆུང་ཞིག་ཡིན། དེའི་འགོ་འཛིན་མགྲོན་གཉེར་ཆེན་མོ་གཅིག་གི་འོག་ལས་བྱ་རྩེ་དྲུང་བཅུ་དྲུག་དང་གཟིམ་འགག་བཞི་བཅས་ཡོད་ལ་དེ་དག་ཡོངས་རྫོགས་སེར་མོ་བ་རེད།
[༥] These were the chief attendant for food (tib. söpön khembo), the chief attendant for clothes (tib. simpön khembo), and the chief attendant for rituals (tib. chöpön khembo).  
འདི་དག་ནི། སྐུའི་ལྗགས་སྨིན་གསོལ་ཚིགས་ཁག་ལ་དོ་དམ་གནང་མཁན་གསོལ་དཔོན་མཁན་པོ་དང་། སྐུའི་ན་བཟའ་ཉེར་སྤྱད་ཀྱི་དོ་དམ་པ་གཟིམ་དཔོན་མཁན་པོ། ཐུགས་དམ་གཟིགས་དཔེ་དང་འཆར་འཕར་མཆོད་སྤྲིན་དོ་དམ་གནང་མཁན་མཆོད་དཔོན་མཁན་པོ་བཅས་ཡིན།

2010-05-27

དྲྭ་ཐོག་ནས་བོད་བསྒྱུར། ༣

དྲྭ་ཐོག་ནས་བོད་བསྒྱུར་ཞེས་པ་འདི་ནི། ཕྲན་གྱིས་ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༠ ཟླ་ ༥ ཚེས་ ༢༥ བོད་རྒྱལ་ལོ་ ༢༡༣༧ ས་ག་ཟླ་བའི་ཚེས་ ༡༢ ཉིན་ནས་སྔ་དགོང་ལས་ཞོར་དང་གུང་གསེང་ཁག་ལ་ཐད་ཀར་བསྒྱུར་འགོ་བཙུགས་པའི་ལས་ རིམ་ཞིག་ཡིན། ལས་རིམ་འདི་ག་ཚོད་བར་འགྲོ་ཐུབ་མིན་མི་ཤེས། འོན་ཀྱང་གཅིག་ནས་དབྱིན་བོད་ཡིག་སྒྱུར་ལ་དགའ་མོས་ཡོད་མཁན་ཚོར་ཕན་ཐོགས་ཡོང་སྲིད་པ་དང་། གཉིས་ནས་དབྱིན་བོད་སྐད་གཉིས་སྨྲ་བའི་ལོ་ཙཱ་བ་ཚོས་མཚོན་ཀློག་པ་རྣམ་པས་ཕྲན་ གྱི་འགྱུར་ལ་གཟིགས་ཏེ། ལེགས་བཅོས་དགོངས་འཆར་ཐད་ཀར་གནང་ཐུབ་པར་བརྟེན་ཕན་ཐོགས་ཡོད་པ་ཞིག་ཏུ་སེམས་བཞིན་ཡོད། བསྒྱུར་གཞི་ནི་བོད་ཀྱི་དེང་རབས་ལོ་རྒྱུས་ཤིག་ཡིན། བོད་འགྱུར་རྣམས་རགས་ཟིན་ཡིན་པས། གཞན་དུ་ལུང་འདྲེན་པ་དང་དཔྱད་གཞིར་སྤྱོད་པ། པར་སྐྲུན་བྱེད་པ། དྲྭ་ལམ་གཞན་དུ་འདྲེན་བཀོད་བྱེད་པ་སོགས་མ་གནང་རོགས། ཆུང་ཚེ་རིང་པས། གུས་འདུད་དང་བཅས།

The Tibetan government was headed by a ruler, the Dalai Lama, or in his minority, a regent. The ruler ideally had ultimate authority over all decisions and appointments, and, theoretically, all recommendations for action had to be submitted to him for approval.
བོད་གཞུང་ནི། ཏཱ་ལའི་བླ་མའམ། ཏཱ་ལའི་བླ་མ་དགུང་ན་གཞོན་དུས་རྒྱལ་ཚབ་བཅས་གང་ལྟར་ས་སྐྱོང་ཞིག་གིས་དབུ་འཁྲིད་ཀྱི་ཡོད། ས་སྐྱོང་ལ་ཐག་གཅོད་དང་བསྐོ་བཞག་གི་འགན་དབང་མཐར་ཐུག་ཆ་ཚང་ཡོད་ཅིང་འགྲོ་ལུགས་ལྟར་ན། ལས་དོན་ཚང་མའི་འཆར་གཞི་ཁོང་ལ་ཕུལ་ཏེ་བཀའ་འཁྲོལ་ཐོབ་དགོས་པ་ཡིན།

The Dalai Lama himself is recruited by incarnation. In other words, within one to three years after a Dalai Lama dies, he chooses his successor by incarnating his “essence” into the fetus of a boy. The task of the traditional Tibetan government and regent, therefore, was to identify that child from among the tens of thousands of boys born within a few years of the death of the last Dalai Lama.

ཏཱ་ལའི་བླ་མ་རང་ཉིད་ནི་ཡང་སྲིད་ཀྱི་ལམ་ནས་ངོས་འཛིན་བྱེད་ཅིང་། ཚིག་གཞན་གྱིས་བཤད་ན། ཏཱ་ལའི་བླ་མ་གཤེགས་ནས་ལོ་གཅིག་ནས་གསུམ་གྱི་ནང་ཚུན་ཁོང་གིས་རང་གི་རྣམ་ཤེས་མངལ་གནས་ཁྱིའུ་གཞན་ཞིག་ཏུ་ཡང་བསྐྱར་འཁྲུངས་པའི་ཐབས་ལ་བརྟེན་ནས་རྒྱུན་འཛིན་པ་འདེམས་ཀྱི་ཡོད། དེར་བརྟེན་བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་སྲིད་གཞུང་དང་རྒྱལ་ཚབ་ཀྱི་ལས་འགན་ནི། ཏཱ་ལའི་བླ་མ་ཐ་མ་དེ་གཤེགས་རྗེས་ཀྱི་ལོ་ཤས་ནང་བཙས་པའི་བྱིས་པ་ཁྲི་ཕྲག་གི་ནང་ནས་བྱིས་པ་དེ་ངོས་འཛིན་བྱེད་དགོས་པ་དེ་ཡིན།

To do this, the Tibetan government or regent examined dreams, visions, miraculous events, and the like to focus the search geographically and then sent out a series of search teams to try to discover young boys who might be the new incarnation. As potential candidates for the new Dalai Lama were identified, the small children were tested by showing them pairs of items— one personally owned by the late Dalai Lama and another that was identical but new. The correct child was expected to choose the things he had used in his previous incarnation, not the new and shiny ones. Ultimately, the next Dalai Lama was chosen from the pool of several “candidate-children” who had been identified by the different search teams; then he was brought back to Lhasa, where he studied religion with tutors. This system effectively transferred the charisma of the previous incarnation to the new one and legitimized the selection.

དེ་ལྟར་བྱེད་པར་བོད་གཞུང་དང་རྒྱལ་ཚབ་ཀྱིས་རྨི་ལྟས་དང་གཟིགས་སྣང་། ཡ་མཚན་ཅན་གྱི་གནས་ཚུལ་ཁག་ལ་བརྟག་ཞིབ་གནང་སྟེ། ས་ཕྱོགས་གང་དུ་འཁྲུངས་མིན་ངེས་གཏན་འཁེལ་བ་བྱས་རྗེས། འཚོལ་ཞིབ་ཚོགས་ཆུང་རིམ་པར་བཏང་སྟེ་ཆུང་སྲིད་རིན་པོ་ཆེ་ཡིན་སྲིད་པའི་ཁྱེའུ་གསར་འཚོལ་གནང་གི་ཡོད། ཏཱ་ལའི་བླ་མའི་ཡང་སྲིད་འོས་སྤྲུལ་ཁག་བཙལ་འཚོལ་ཐུབ་རྗེས། འོས་སྤྲུལ་ཁྱེའུ་ཆུང་ཆུང་ཚོར་ཏཱ་ལའི་བླ་མ་སྐུ་གོང་མར་དབང་བའི་ཅ་དངོས་ངོ་མ་དང་དེའི་ངོ་འདྲ་གསར་པ་བསྟན་ཏེ་བརྟག་དཔྱད་བྱེད། དེ་ཡང་། ཡང་སྲིད་འཁྲུལ་མེད་ཡིན་ན་རང་གི་སྐུ་གོང་མའི་སྐབས་བེད་སྤྱོད་གནང་བ་དེ་རང་འདེམས་པ་ལས་ཁྲ་ཁྲ་སིལ་སིལ་གྱི་གསར་པ་མི་འདེམས་པར་བརྩི། མདོར་ན། ཡང་སྲིད་བཙལ་ཞིབ་ཚོགས་ཆུང་མི་འདྲ་བ་ཁག་གིས་ངོས་འཛིན་བྱས་པའི་“འོས་གཞིའི་ཁྱེའུ་”ཁ་ཤས་བསགས་པའི་ནང་ནས་མཐར་ཐུག་ཏཱ་ལའི་བླ་མ་རྗེས་མ་དེ༌ བདམས་རྗེས༌ལྷ་སར་གདན་འདྲེན་ཞུས་ཏེ་ཡོངས་འཛིན་རྣམ་པ་དང་ལྷན་དུ་ནང་ཆོས་སློབ་གཉེར་གནང་གི་ཡོད། ལམ་ལུགས་འདིས་ནུས་ལྡན་གྱི་སྒོ་ནས་སྐུ་གོང་མའི་སྐུ་ཡོན་ཡང་སྲིད་རྗེས་མར་འཕོ་བར་མ་ཟད་འདེམས་སྒྲུག་ཁྲིམས་མཐུན་ཅན་དུ་བསྒྱུར་བ་ཡིན།

During the Dalai Lama’s minority, Tibet was ruled by a regent, who held power until the Dalai Lama reached age eighteen. At this time, the Dalai Lama assumed political power for the remainder of his life. However, even after a dalai lama formally assumed power, how much he was really able to exercise has varied according to circumstances and the particular dalai lama involved.

ཏཱ་ལའི་བླ་མ་མཆོག་དགུང་ན་བཅོ་བརྒྱད་ལ་མ་སོན་བར་རྒྱལ་ཚབ་ཀྱིས་བོད་ལ་དབང་ལུང་བསྒྱུར་ཏེ་རྒྱལ་སྲིད་འཛིན་ཅིང་། དགུང་གྲངས་བཅོ་བརྒྱད་ལ་སོན་མཚམས་ནས་ཏཱ་ལའི་བླ་མ་མཆོག་གིས་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་སྐུ་དབང་བཞེས་ཏེ་སྐུ་ཚེ་ལྷག་མའི་རིང་སྲིད་སྐྱོང་གི་ཡོད། ཡིན་ནའང་། ཏཱ་ལའི་བླ་མ་མཆོག་གིས་ལུགས་ལྟར་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་མཛད་འགན་བཞེས་རྗེས་སུའང་ཡང་སྙིང་སྐུ་དབང་ག་ཚོད་ཙམ་འཛིན་ཐུབ་མིན་ནི། ཡུལ་དུས་གནས་སྟངས་དང་ཏཱ་ལའི་བླ་མའི་སྐུ་ཐོག་བྱེ་བྲག་པ་སོ་སོར་བལྟོས་ཏེ་མི་འདྲ་བ་སྣ་ཚོགས་བྱུང་ཡོད།

2010-05-26

དྲྭ་ཐོག་ནས་བོད་བསྒྱུར། ༢

དྲྭ་ཐོག་ནས་བོད་བསྒྱུར་ཞེས་པ་འདི་ནི། ཕྲན་གྱིས་ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༠ ཟླ་ ༥ ཚེས་ ༢༥ བོད་རྒྱལ་ལོ་ ༢༡༣༧ ས་ག་ཟླ་བའི་ཚེས་ ༡༢ ཉིན་ནས་སྔ་དགོང་ལས་ཞོར་དང་གུང་གསེང་ཁག་ལ་ཐད་ཀར་བསྒྱུར་འགོ་བཙུགས་པའི་ལས་རིམ་ཞིག་ཡིན། ལས་རིམ་འདི་ག་ཚོད་བར་འགྲོ་ཐུབ་མིན་མི་ཤེས། འོན་ཀྱང་གཅིག་ནས་དབྱིན་བོད་ཡིག་སྒྱུར་ལ་དགའ་མོས་ཡོད་མཁན་ཚོར་ཕན་ཐོགས་ཡོང་སྲིད་པ་དང་། གཉིས་ནས་དབྱིན་བོད་སྐད་གཉིས་སྨྲ་བའི་ལོ་ཙཱ་བ་ཚོས་མཚོན་ཀློག་པ་རྣམ་པས་ཕྲན་གྱི་འགྱུར་ལ་གཟིགས་ཏེ། ལེགས་བཅོས་དགོངས་འཆར་ཐད་ཀར་གནང་ཐུབ་པར་བརྟེན་ཕན་ཐོགས་ཡོད་པ་ཞིག་ཏུ་སེམས་བཞིན་ཡོད། བསྒྱུར་གཞི་ནི་བོད་ཀྱི་དེང་རབས་ལོ་རྒྱུས་ཤིག་ཡིན། བོད་འགྱུར་རྣམས་རགས་ཟིན་ཡིན་པས། གཞན་དུ་ལུང་འདྲེན་པ་དང་དཔྱད་གཞིར་སྤྱོད་པ། པར་སྐྲུན་བྱེད་པ། དྲྭ་ལམ་གཞན་དུ་འདྲེན་བཀོད་བྱེད་པ་སོགས་མ་གནང་རོགས།  ཆུང་ཚེ་རིང་པས། གུས་འདུད་དང་བཅས། 


To understand twentieth-century Tibetan history, therefore, it is necessary to understand that Tibet was, in many fundamental ways, a premodern theocratic polity, and this was not because of any unusual isolation. In the twentieth century, Tibet looked modernity straight in the eyes and rejected change and adaptation. Its leaders saw Tibet’s greatness in its religious institutions and held strongly that these should be continued without competition or contamination from “modern” institutions such as public schools or a professional army.2

THE GOVERNMENT
The Tibetan government in 1951 consisted of a system of hierarchically(བླ་དཔོན་གྱིས་དབང་བསྒྱུར་བའི། བླ་གཞུང་གི་) arranged offices staffed by a bureaucracy (དཔོན་དབང་སྲིད་གཞུང་)of roughly five hundred officials, about half of whom were monk officials and half lay aristocratic officials.3 Virtually all offices and positions in that government were headed by lay and monk officials jointly sharing power. This tiny bureaucracy was able to administer a country the size of western Europe, because the Tibetan government operated under a minimalist philosophy in which most governmental functions were performed by local lords who held manorial estates.
       The lay official segment of the government was recruited from a hereditary aristocracy that consisted of about two hundred families. Each aristocratic family held at least one manorial estate with attached peasant families and in return was required to send at least one male family member to serve as a government official (with no salary). Serving the government as a lay official was technically an obligation but in reality was a carefully guarded prerogative. With the exception of the families of the successive dalai lamas and, in the twentieth century, a few very rich trading families, nonnobles could not become lay government officials.
       The monk official segment of the government was recruited primarily from a small number of monasteries, principally the three huge monasteries around Lhasa (Sera, Drepung, and Ganden) but also a few others such as Muru and Shide. These monk officials were required to be celibate but did not live in monasteries and were not active in the affairs of their original monasteries. Instead they were specially trained for administrative service in the Tselabdra, a government school located in the Potala. They became bureaucrats much like their lay aristocratic counterparts, although, unlike the aristocrats, they were celibate monks and had no estates.
      
དེར་བརྟེན། བོད་ཀྱི་དུས་རབས་ཉི་ཤུ་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཤེས་པར། གཞི་རིམ་གྱི་གནས་ཚུལ་མང་པོའི་ཐོག་ནས། བོད་འདི་དེང་རབས་ཅན་མ་དར་སྔོན་གྱི་བླ་སྐྱོང་སྲིད་གཞུང་ཞིག་ཡིན་པ་དང་། དེ་ཡང་རྒྱུན་ལྡན་མ་ཡིན་པའི་འབྲེལ་མེད་ཁེར་གནས་ཀྱི་གནས་ཚུལ་གང་དང་ཡང་འབྲེལ་བ་མེད་པ་དེ་ཤེས་དགོས། དུས་རབས་ཉི་ཤུ་པའི་ནང་བོད་ཀྱིས་ཐད་ཀར་དེང་རབས་ལ་བལྟས་ཏེ་སྒྱུར་བཅོས་དང་བསྟུན་སྒྱུར་བྱེད་རྒྱུར་དང་ལེན་བྱས་མེད། བོད་ཀྱི་འགོ་ཁྲིད་ཚོས་བོད་ཀྱི་ཆེ་ཁྱད་དེ་ཆོས་སྡེ་ཁག་ཡིན་པར་གཟིགས་ཏེ། འདི་དག་ལ་མང་ཚོགས་ཀྱི་སློབ་གྲྭའམ་ཆེད་ལས་དམག་དཔུང་ལྟ་བུའི་"དེང་རབས་"ཀྱི་སྡེ་ཁག་གང་གིས་ཀྱང་འགྲན་རྩོད་དམ་སླད་སྐྱོན་མ་ཐེབས་པར་རྒྱུན་འཛིན་བྱེད་དགོས་པའི་ལངས་ཕྱོགས་བརྟན་བཟུང་བྱས་པ་རེད། [2]

སྲིད་གཞུང་།

ཕྱི་ལོ་ ༡༩༥༡ ལོའི་བོད་གཞུང་གི་ནང་། བླ་གཞུང་ལམ་ལུགས་ཀྱིས་བཀོད་སྒྲིག་བྱས་པའི་ཡིག་ཚང་ཁག་ནང་དཔོན་བསྐོས་གཞུང་ཞབས་པ་རོབ་རྩིས་བྱས་ན་ལྔ་བརྒྱ་སྐོར་ཡོད་པ་ལས། ཕྱེད་ཙམ་ནི་གཞུང་ཞབས་སེར་མོ་བ་ཡིན་པ་དང་ཕྱེད་སྐུ་དྲག་རེད།[3] དོན་དམ་དུ་སྲིད་གཞུང་དེའི་ཡིག་ཚང་དང་ལས་གནས་ཡོངས་རྫོགས་ཀྱི་དབུ་འདོམས་སེར་སྐྱ་ཉིས་སྦྲེལ་གྱི་ཐོག་ནས་དབང་ཆ་མཉམ་སྤྱོད་བྱེད། བོད་གཞུང་གི་ཞུ་བྱའི་ལས་དོན་ཕལ་མོ་ཆེ་ཁུ་བསྡུས་རིང་ལུགས་ཀྱི་ལྟ་གྲུབ་(minimalist philosophy)འོག་སྒེར་གཞིས་བཟུང་བའི་ས་གནས་མངའ་བདག་ཚོས་སྒྲུབ་ཀྱི་ཡོད་སྟབས། དཔོན་དབང་སྲིད་གཞུང་ཆུང་ཆུང་འདིས་ཡུ་རོབ་ནུབ་མ་དང་རྒྱ་ཁྱོན་མཚུངས་པའི་ཡུལ་གྲུ་ཞིག་ལ་འཛིན་སྐྱོང་བྱེད་ཐུབ་པ་བྱུང་ཡོད། 
        གཞུང་ཞབས་སྐྱ་བོའི་སྡེ་ཁག་ནི་བོད་ནང་སྐུ་དྲག་གཟིམ་ཤག་ཉིས་བརྒྱ་སྐོར་ཡོད་པའི་ཁོངས་ནས་ཕ་ཤུལ་བུ་འཛིན་ལམ་ནས་བསྡུ་འཇུག་བྱེད། དེ་ཡང་སྐུ་དྲག་གི་གཟིམ་ཤག་རེས་ཞིང་བྲན་དུད་ཚང་ཁག་མཉམ་སྦྲགས་ཅན་གྱི་སྒེར་གཞིས་ཉུང་མཐར་གཅིག་རེ་འཛིན་གཉེར་བྱེད་པའི་དོད་དུ། གཟིམ་ཤག་ནང་ནས་ཉུང་མཐར་སྐྱེས་པ་གཅིག་རེ་ (གླ་མེད་)གཞུང་ཞབས་བྱེད་པར་གཏོང་དགོས་ཀྱི་ཡོད། གཞུང་ཞབས་སྐྱ་བོའི་ནང་དུ་ཞུགས་དགོས་པ་དེ་འགྲོ་སྟངས་ཀྱི་ཆ་ནས་བཤད་ན་འཁུར་འགན་ཞིག་ཡིན་ཡང་། དོན་དངོས་སུ་གཟབ་ནན་གྱིས་སྲུང་སྐྱོབ་བྱེད་པའི་དམིགས་བསལ་ཁེ་དབང་ཞིག་ཆགས་ཡོད། ཏཱ་ལའི་བླ་མ་རིམ་བྱོན་གྱི་ཡབ་གཞིས་རྣམས་དང་དུས་རབས་ཉི་ཤུ་པའི་ནང་འབྱོར་པ་ཧ་ཅང་ཆེ་བའི་ཚོང་པའི་དུད་ཚང་ཁ་ཤས་དམིགས་བསལ་གོང་ཕུད་ཡིན་པ་ཕུད། མི་དྲག་གི་ཁྱིམ་རྒྱུད་མ་ཡིན་པ་རྣམས་གཞུང་ཞབས་སྐྱ་བོ་ཆགས་ཀྱི་མེད།
             གཞུང་ཞབས་སེར་མོ་བའི་སྡེ་ཁག་ནི་གཞི་རྩའི་ཆར་དགོན་སྡེ་ཉུང་ཤས་ཤིག་ནས་བསྡུ་ཞིང་དེ་ཡང་གཙོ་བོ་ལྷ་སའི་ཉེ་འཁོར་གྱི་གདན་ས་ཆེན་པོ་གསུམ་(སེ་རྭ་དང་འབྲས་སྤུངས། དགའ་ལྡན་)ནས་བསྡུ་བ་རེད། འོན་ཀྱང་རྨེ་རུ་དང་ཞི་སྡེ་ལྟ་བུའི་དགོན་སྡེ་གཞན་ཉུང་ཤས་ནས་ཀྱང་བསྡུ་བ་ཡིན། གཞུང་ཞབས་སེར་མོ་བ་འདི་དག་ཚངས་སྤྱོད་ལ་གནས་དགོས་ཀྱང་དགོན་པར་སྡོད་མི་དགོས་ལ། རང་གི་འབྱུང་ཁུངས་དགོན་པའི་གནད་དོན་ལ་ཐེ་གཏོགས་ཆེན་པོ་མེད་པར་དེའི་ཚབ་ཏུ། ཁོང་ཚོ་པོ་ཏ་ལར་རྟེན་གཞི་བྱས་པའི་གཞུང་གཉེར་རྩེ་སློབ་གྲྭ་ཞེས་པའི་ནང་སྲིད་གཞུང་གི་འཛིན་སྐྱོང་ལས་དོན་སྒྲུབ་མཁན་དུ་སྦྱོང་བརྡར་སྤྲོད་ཀྱི་ཡོད་ཅིང་། མ་གཞི་ཁོང་ཚོ་སྐུ་དྲག་གཞུང་ཞབས་དང་མི་འདྲ་བར་ཚངས་སྤྱོད་ཅན་གྱི་གྲྭ་པ་ཡིན་པར་མ་ཟད་སྒེར་གཞིས་མེད་ན་ཡང་། ཁོང་ཚོ་རང་གི་ཕྱག་སྦྲེལ་གཞུང་ཞབས་སྐུ་དྲག་སྐྱ་བོ་ཚོ་དང་མཚུངས་པའི་དཔོན་ཉམས་ཅན་ཞིག་ཆགས་ཀྱི་ཡོད།

ཟུར་མཆན།
[༢] དུས་རབས་ཉི་ཤུ་པའི་ཕྱེད་སྔ་མའི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ནི། གྷོལ་ཊེ་སེ་ཊན་གྱིས་བརྩམས་ཤིང་ ༡༩༨༩ ལོར་པར་སྐྲུན་བྱས་པའི་བླ་མའི་རྒྱལ་ཁབ་ནུབ་པ་ཞེས་པའི་དེབ་ནང་ཞིབ་གླེང་བྱས་ཡོད།
[༣] བོད་སྐད་ནང་བོད་གཞུང་ལ་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་ངམ་སྡེ་པ་གཞུང་ཞེས་འབོད་ཀྱི་ཡོད།

2010-05-25

དྲྭ་ཐོག་ནས་བོད་བསྒྱུར། ༡

དྲྭ་ཐོག་ནས་བོད་བསྒྱུར་ཞེས་པ་འདི་ནི། ཕྲན་གྱིས་དེ་རིང་ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༠ ཟླ་ ༥ ཚེས་ ༢༥ བོད་རྒྱལ་ལོ་ ༢༡༣༧ ས་ག་ཟླ་བའི་ཚེས་ ༡༢ ཉིན་ནས་སྔ་དགོང་ལས་ཞོར་དང་གུང་གསེང་ཁག་ལ་ཐད་ཀར་བསྒྱུར་འགོ་བཙུགས་པའི་ལས་རིམ་ཞིག་ཡིན། ལས་རིམ་འདི་ག་ཚོད་བར་འགྲོ་ཐུབ་མིན་མི་ཤེས། འོན་ཀྱང་གཅིག་ནས་དབྱིན་བོད་ཡིག་སྒྱུར་ལ་དགའ་མོས་ཡོད་མཁན་ཚོར་ཕན་ཐོགས་ཡོང་སྲིད་པ་དང་། གཉིས་ནས་དབྱིན་བོད་སྐད་གཉིས་སྨྲ་བའི་ལོ་ཙཱ་བ་ཚོས་མཚོན་ཀློག་པ་རྣམ་པས་ཕྲན་གྱི་འགྱུར་ལ་གཟིགས་ཏེ། ལེགས་བཅོས་དགོངས་འཆར་ཐད་ཀར་གནང་ཐུབ་པར་བརྟེན་ཕན་ཐོགས་ཡོད་པ་ཞིག་ཏུ་སེམས་བཞིན་ཡོད། བསྒྱུར་གཞི་ནི་བོད་ཀྱི་དེང་རབས་ལོ་རྒྱུས་ཤིག་ཡིན། བོད་འགྱུར་རྣམས་རགས་ཟིན་ཡིན་པས། གཞན་དུ་ལུང་འདྲེན་པ་དང་དཔྱད་གཞིར་སྤྱོད་པ། པར་སྐྲུན་བྱེད་པ། དྲྭ་ལམ་གཞན་དུ་འདྲེན་བཀོད་བྱེད་པ་སོགས་མ་གནང་རོགས།  ཆུང་ཚེ་རིང་པས། གུས་འདུད་དང་བཅས།

Introduction
Tibetan Society on the Eve of  Incorporation into China

Political systems have ideologies that summarize and rationalize their basic premises. In Tibet, society and government were based on a value system in which religious goals and activities were paramount. The Tibetan state as headed by the Dalai Lama was founded in the mid-seventeenth century after decades of bitter sectarian conflict. The new theocratic government saw its mission as the support and enhancement of Buddhism, particularly its own “yellow hat” (or Gelugpa) sect. Tibetans conceived of this as a system of “religion and government joined together” (tib. chösi nyiden), because the ruler, the Dalai Lama, was an incarnation of the Bodhisattva Avaloketisvara, and monks served alongside laymen to administer the country. Moreover, beginning in the eighteenth century, the regents who ruled during the dalai lamas’ minorities were also incarnate lamas. Tibetans considered their country unique because of this “dual system” of government. The depth of this belief was conveyed in a letter the Tibetan government sent to Chiang Kai-shek in 1946: “There are many great nations on this earth who have achieved unprecedented wealth and might, but there is only one nation which is dedicated to the well-being of humanity in the world and that is the religious land of Tibet which cherishes a joint spiritual and temporal system.”1

ངོ་སྤྲོད།
རྒྱ་ནག་དང་མཉམ་སྡེབ་མ་བྱས་གོང་གི་བོད་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས།
ཆབ་སྲིད་ཀྱི་ལམ་ལུགས་ཀྱི་གཞི་རྟེན་དུ་ལྟ་གྲུབ་ཡོད་པ་དེས། ཆབ་སྲིད་ཀྱི་ལམ་ལུགས་ལ་ཕྱོགས་བསྡོམས་དང་དེའི་རྨང་གཞི་ཁག་རིགས་འགྲོས་དང་མཐུན་པར་བསྒྱུར་གྱི་ཡོད། བོད་ནང་སྤྱི་ཚོགས་དང་སྲིད་གཞུང་ནི། ཆོས་ལུགས་ཀྱི་བསྒྲུབ་བྱ་དང་བྱེད་སྒོ་རྣམས་བླ་ན་མེད་པར་བརྩི་བའི་རིན་ཐང་ལྟ་ཚུལ་ཞིག་རྨང་གཞིར་བྱས་ཏེ་གྲུབ་ཅིང་། ཏཱ་ལའི་བླ་མ་མཆོག་གིས་དབུ་འཁྲིད་པའི་བོད་རྒྱལ་ཁབ་ནི་ལོ་རབས་ཁ་ཤས་རིང་གྲུབ་མཐའི་འཐབ་རྩོད་དྲག་པོ་བྱས་རྗེས་དུས་རབས་བཅུ་བདུན་པའི་དུས་དཀྱིལ་དུ་བཙུགས་པ་ཞིག་རེད། བླ་དཔོན་གྱིས་སྐྱོང་བའི་སྲིད་གཞུང་གསར་པ་འདིས་རང་གི་བསྒྲུབ་བྱ་ནི་སངས་རྒྱས་ཀྱི་བསྟན་པ་སྤྱི་དང་བྱེ་བྲག་ཏུ་རང་བསྟན་ཞྭ་སེར་རིང་ལུགས་(དགེ་ལུགས་པ་)ལ་རྒྱབ་སྐྱོར་དང་དར་སྤེལ་གཏོང་རྒྱུ་དེ་ཡིན་པར་བརྩི་ཡི་ཡོད། བོད་མི་ཚོས་སྲིད་གཞུང་འདིའི་མངའ་བདག་ནི། བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའ་འཕགས་མཆོག་སྤྱན་རས་གཟིགས་ཀྱི་རྣམ་སྤྲུལ་ཏཱ་ལའི་བླ་མ་མཆོག་ཡིན་པར་མ་ཟད། སེར་མོ་བ་ཚོས་ཀྱང་སྐྱ་བོ་དང་མཉམ་དུ་ཡུལ་ཁམས་སྐྱོང་གི་ཡོད་པའི་རྒྱུ་མཚན་གྱིས་ལམ་ལུགས་འདི་ཆོས་སྲིད་གཉིས་ལྡན་ཞིག་ཏུ་བརྩི་ཞིང་། དེའི་ཐོག་དུས་རབས་བཅོ་བརྒྱད་པའི་ནང་ཏཱ་ལའི་བླ་མ་དགུང་ན་མ་སོན་པའི་དུས་ཡུན་རིང་དབང་བསྒྱུར་བྱེད་མཁན་གྱི་རྒྱལ་ཚབ་རྣམས་ཀྱང་བླ་སྤྲུལ་རེད། སྲིད་གཞུང་ལ་ལུགས་གཉིས་འདི་ལྡན་པའི་ཆ་ནས་བོད་མི་ཚོས་རང་གི་ཡུལ་གྲུ་དེ་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པ་ཞིག་ཡིན་པའི་ཡིད་ཆེས་བྱེད་བཞིན་ཡོད། གཏིང་ཟབ་པའི་ཡིད་ཆེས་འདི་ནི་བོད་གཞུང་གིས་ཕྱི་ལོ་ ༡༩༤༦ ལོར་ཇཱང་ཅའེ་ཧྲེ་ལ་བཏང་བའི་ཡི་གེ་ཞིག་གིས་མཚོན་གྱི་ཡོད། ཡི་གེ་དེའི་ནང་ས་སྟེང་འདིར་རྒྱུ་འབྱོར་བ་དང་དཔུང་སྟོབས་འགྲན་ཟླ་བྲལ་བའི་རྒྱལ་ཁབ་སྟོབས་ཆེན་མང་ཡང་། གླིང་འདིའི་སྐྱེ་འགྲོའི་བདེ་རྩ་ལ་བརྩོན་པའི་རྒྱལ་ཁབ་ནི་ཆོས་སྲིད་ལུགས་གཉིས་ཟུང་འབྲེལ་གྱི་བོད་ཆོས་ལྡན་གྱི་ཞིང་འདི་ཉིད་འབའ་ཞིག་ཡིན་ཞེས་འཁོད་ཡོད་པ་རེད། ༡

2010-05-23

༅༅། །གྲོས་མཐུན་དོན་ཚན་བཅུ་བདུན་དུ་འབོད་པའི་ནང་མ་གསལ་བའི་བོད་རྒྱའི་དབར་གྱི་གྲོས་མཐུན་གལ་ཆེན་ཞིག

ཕར་བལྟས་ན་སྲིད་བློན་གཉིས་གིས་མ་ཚད་ཏཱ་ལའི་དང་དེའི་ཚོགས་ཁག་གི་མི་མང་ཆེ་བས་ཀྱང་གྲོས་མཐུན་ཆོད་ཡིག་དེ་ཁས་མ་བླངས་ཀ་མེད་བྱུང་བ་ཅིག་རེད་བསམ་པར་རྟེན་ལག་ལེན་བྱེད་འདོད་ཡོད་པ་མ་རེད། དེང་སྐབས་ང་ཚོར་གྲོས་མཐུན་ཆོད་ཡིག་གི་དོན་ཚན་ཚང་མ་ལག་ལེན་བྱེད་རྒྱུའི་དངོས་པོའི་རྨང་གཞི་མེད་པར་མ་ཟད། གྲོས་མཐུན་ཆོད་ཡིག་གི་དོན་ཚན་ཚང་མ་ལག་ལེན་བྱེད་རྒྱུའི་མང་ཚོགས་གི་རྨང་གཞི་མེད་ལ། གྲོས་མཐུན་ཆོད་ཡིག་གི་དོན་ཚན་ཚང་མ་ལག་ལེན་བྱེད་རྒྱུའི་མཐོ་རིམ་གི་རྨང་གཞི་ཡང་མེད་པས། གལ་ཏེ་ཨུ་བཙུགས་གིས་ལག་ལེན་བྱས་ན་གནོད་ཆེ་ཕན་ཆུང་ཅིག་ལས་ཡོང་གི་མ་རེད། ཁོང་ཚོས་ལག་ལེན་བྱེད་འདོད་བྱེད་གི་མེད་ནའང་འགྲིག་གི་རེད། མིག་སྔར་ང་ཚོས་ལག་ལེན་མི་བྱེད་པར་དུས་ཚོད་ཏོག་ཙམ་ནར་འགྱང་བྱས་ནས་གནས་ཚུལ་ལ་བལྟས་ཆོག་གི་རེད། དུས་ཚོད་ནར་འགྱང་ཇི་ཙམ་བྱས་ན་ང་ཚོའི་རྒྱུ་མཚན་དེ་ཙམ་གིས་་མང་དུ་འགྲོ་བ་དང༌། ཁོ་ཚོའི་རྒྱུ་མཚན་དེ་ཙམ་གིས་ཉུང་དུ་འགྲོ་གི་རེད།  ....མའོ་ཙེ་ཏུང་གི་གསུང་རྩོམ་དེབ་ལྔ་པ། ཤོག་ངོས་ ༨༥།༨༦ ལ་གསལ།

༅༅།། དེ་རིང་ནས་(༢༠༡༠ ཟླ་ ༥ ཚེས་ ༢༣ )ཡར་བརྩིས་པའི་ལོ་ངོ་ ༥༩ གོང་དུ་རྒྱ་ནག་གཞུང་གི་དམག་ཤུགས་དང་གཡོ་བྱུས༌ཡོད་རྒུ་བཀོལ་ཏེ་བོད་ཀྱི་སྐུ་ཚབ་ཚོར་བཙན་དབང་གི་སྒོ་ནས་གྲོས་མཐུན་དོན་ཚན་བཅུ་བདུན་ཞེས་པར་མིང་རྟགས་བཀོད་དུ་བཅུག་པར་མ་ཟད། བོད་ཕྱོགས་ཀྱི་སྐུ་ཚབ་ཚོའི་དམ་ཕྲུག་ཚུན་ནས་རྫུན་བཟོ་བྱས་ཏེ་ཕབ་རྒྱག་བྱས་ཚུལ་རྣམས་བོད་རྒྱའི་ལོ་རྒྱུས་དང་འབྲེལ་ལམ་ལ་ཐུགས་སྣང་ཅན་ཚང་མས་མཁྱེན་གསལ་རེད།
          གྲོས་མཐུན་དེ་བཞག་སྟེ་ཉིན་བཞི་སོང་བའི་མཚམས་ཏེ་ཕྱི་ལོ་ ༡༩༥༡ ལོའི་ཟླ་ ༥ ཚེས་ ༢༧ ཉིན་གཞི་ནས་བོད་ཀྱི་ཆོས་སྲིད་གཉིས་ཀྱི་དབུ་ཁྲིད་༸གོང་ས་ཏཱ་ལའི་བླ་མ་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་བཞི་པ་ཆེན་པོ་མཆོག་དང་བོད་གཞུང་གིས་པེ་ཅིང་གི་རླུང་འཕྲིན་བརྒྱུད་གྲོས་མཐུན་དེ་འདྲ་ཞིག་བཞག་པ་རོབ་ཙམ་མཁྱེན་རྟོགས་བྱུང་ཡོད། སྐབས་དེར་༸གོང་ས་མཆོག་རྒྱ་གར་དང་ཐག་ཉེ་བའི་བོད་ཀྱི་ས་གནས་གྲོ་མོར་བཞུགས་ཡོད་ཅིང་། བོད་གཞུང་གི་གནད་ཡོད་མི་སྣ་ཚོའི་ཁྲོད་དུ་ཡང་སྙིང་༸གོང་ས་མཆོག་རྒྱ་གར་དུ་ཕེབས་དང་བོད་དུ་མུ་མཐུད་བཞུགས་དགོས་མིན་ཐད་རྩོད་གླེང་ཆེན་པོ་ཡོད།
       ༸གོང་ས་མཆོག་གིས་གྲོས་མཐུན་ལ་ངོས་ལེན་མ་གནང་བར་བཙན་བྱོལ་དུ་ཕེབས་རྒྱུ་སྔོན་འགོག་གི་ཆེད་དུ་རྒྱ་ནག་གཞུང་གིས་ཀྲང་ཅིང་ཝུ་ཆེད་མངགས་རྒྱ་གར་བརྒྱུད་དེ་གྲོ་མོར་མངགས་པ་ལྟར་ཕྱི་ཟླ་ ༧ ཚེས་༡༦ ཉིན་༸གོང་ས་མཆོག་དང་མཇལ་འཕྲད་ཞུས་ཏེ་བོད་གཞུང་ལ་གྲོས་མཐུན་དོན་ཚན་ ༡༧ བཞག་ཟིན་པས། དེ་ལ་མོས་མཐུན་གྱི་ཏར་ཡིག་ཅིག་ངེས་པར་འབུལ་དགོས་ཞེས་ཨུ་ཚུགས་བྱས་པར། བོད་གཞུང་གིས་བཀའ་བློན་ང་ཕོད་ངག་དབང་འཇིགས་མེད་བོད་དུ་འཁོར་ཏེ་གནས་ཚུལ་གསལ་བཤད་བྱུང་མཚམས་ཏར་གཏོང་དགོས་མིན་ཐག་གཅོད་གནང་རྒྱུ་ཡིན་ལུགས་གསུངས་པར་མ་ཟད། ཕྱི་ཟླ་ ༧ ཚེས་ ༢༠ ཉིན་བོད་གཞུང་གིས་མའོ་ཙེ་ཏུང་ལ་ཏར་བཏང་སྟེ། "ང་ཕོད་ལྷ་སར་ཕྱིར་ལོག་རྗེས་གྲོས་མཐུན་གྱི་མ་ཡིག་འབྱོར་མཚམས་ཚོགས་ཆེན་སྐོང་ཚོགས་ཀྱིས་གྲོས་བསྡུར་བྱས་ཐོག་གཞི་ནས་བལྟ་རྒྱུ་ཡིན་"[1]ཞེས་བརྗོད་པ་རེད།
          ཀྲང་ཅིང་ཝུ་ཟླ་ ༨ ཚེས་ ༨ ཉིན་ལྷ་སར་སླེབས་པ་དང་། ༸གོང་ས་མཆོག་ཟླ་ ༨ ཚེས་ ༡༧ ཉིན་ལྷ་སར་ཆིབས་བསྒྱུར་གནང་། ཀྲང་ཅིང་ཝུ་ལྷ་སར་སླེབས་རྗེས་ཟླ་ ༨ ཚེས་༡༥ ཉིན་བོད་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་སྲིད་ཚབ་བློ་བཟང་བཀྲ་ཤིས་དང༌། ཀླུ་ཁང་པ། སྲིད་ཟུར་གླང་མདུན་བཅས་སོ་སོར་ཐུག་འཕྲད་བྱས་ཡོད་པ་དང༌། དེ་ཉིན་སྲིད་ཚབ་ཀླུ་ཁང་པས་ཁ་རི་ཁ་ཐུག་ངང་གྲོས་མཐུན་དོན་ཚན་བཅུ་བདུན་ལ་མོས་མཐུན་མེད་པའི་རྒོལ་གླེང་ཤུགས་ཆེ་གནང༌། དེའི་ཐད་སྐབས་དེའི་རྒྱ་ནག་གི་ལས་བྱེད་ཨ་ལོ་པུའུ་ཀྲང་གི་ཉིན་ཐོའི་ནང།
ཀླུ་ཁང་བ་ནི་བསམ་བློ་རྙིང་ཞེན་ཆེ་ལ་ཨུ་ཚུགས་ཚ་བ་དང༌། སྤྲོ་ཐུང་ཐུང་ཞིག་རེད། བོད་དུ་དཔུང་སྐྱོད་བྱེད་རྒྱུའི་སྐོར་དེ་རིང་གཏམ་གླེང་མང་པོ་བྱེད་ཀྱི་འདུག དང་ཐོག་གྲོས་མཐུན་དང་རླུང་འཕྲིན་ནང་ནས་ཐོན་པའི་ནང་དོན་གཉིས་མཚུངས་ཀྱི་མི་འདུག་ཅེས་ཟེར་བ་དང༌། ང་ཕོད་པེ་ཅིང་དུ་སྐྱོད་སྐབས་ཁོང་ལ་སྤྲད་པའི་ལས་འགན་ནི་ཞི་བའི་དབྱེ་འབྱེད་གྲོས་མོལ་བྱེད་རྒྱུ་དེ་ཡིན་པ་ལས། དམག་དོན་སྐོར་གྲོས་མོལ་བྱེད་རྒྱུའི་དབང་ཆ་སྤྲད་ཡོད་པ་མ་རེད། དོན་ཚན་བཅུ་བདུན་དེ་ནི་བསམ་ཡུལ་ལས་འདས་པ་ཞིག་བྱུང་འདུག་ཅིང༌། གྲོས་མཐུན་དེ་དག་ཡང་སྙིང་གང་འདྲ་བྱུང་ཡོད་མེད་སྐོར། ང་ཕོད་ཕྱིར་འཁོར་མཚམས་སྙན་སེང་དང་གྲོས་བསྡུར་བྱས་པའི་རྗེས་སུ་སྐད་ཆ་བྱས་ཆོག་ཅེས་ཟེར། དེ་མིན་ཁོང་གིས་བཤད་དོན། ཞི་མོལ་ཡོང་ཐབས་བྱེད་བཞིན་པའི་སྐབས་དེར། ཆབ་མདོ་བཅིངས་འགྲོལ་[ཀླུ་ཁང་པས་ཏན་ཏན་ཆབ་མདོར་དྲག་པོའི་བཙན་འཛུལ་བྱས་པ་ཞེས་གསུངས་ཡོད་ངེས་རེད་མ་གཏོགས་བཅིངས་འགྲོལ་ཞེས་པའི་ཚིག་འདི་བེད་སྤྱོད་བཏང་ཡོད་ཀྱི་མ་རེད། རྩོམ་པ་པོས་]བཏང་བའི་སྐོར་གྱི་གནས་ཚུལ་དེ་ཐོས་བྱུང༌། བོད་ནི་ཆོས་ལྡན་གྱི་རྒྱལ་ཁབ་ཞི་བདེ་ལ་དགའ་མཁན་ཞིག་རེད། ཏཱ་ལ་སྐུ་ཕྲེང་རིམ་བྱོན་ཚང་མས་ཞི་བདེ་ཡོང་རྒྱུའི་འདོད་ཚུལ་འཛིན་གྱི་ཡོད་ཅིང༌། ཏཱ་ལ་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་བཞི་པས་ཀྱང་ཞི་བདེ་ཡོང་གང་ཐུབ་གནང་གི་ཡོད་པ་རེད། སྐབས་དེར་མི་རྣམས་ངར་སེམས་སྐྱེད་ཀྱི་ཡོད་ཀྱང༌། ཏཱ་ལ་ནས་པེ་ཅིང་དུ་འཐུས་མི་བཏང་སྟེ་ཞི་མོལ་བྱེད་རྒྱུའི་འདོད་ཚུལ་མཐའ་གཅིག་ཏུ་གནང་བ་རེད། བོད་ནི་ཆོས་ལུགས་དར་ཁྱབ་ཆེ་བའི་ཆོས་ལྡན་གྱི་རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་ཡིན་པར་བརྟེན་འདི་གར་དམག་དཔུང་བཏང་བ་ལས་སྤྱང་གྲུང་འཛོམས་ལ་འཇོན་ཐང་ཆེ་བའི་ལས་བྱེད་པ་འདྲ་བཏང་ཡོང་ན་དེ་ཡག་གི་རེད། ཀྲུང་གོ་ནི་མི་འབོར་མང་ལ་སྟོབས་ཤུགས་ཆེ་བའི་རྒྱལ་ཁབ་ཆེན་པོ་ཞིག་རེད། འོན་ཀྱང་བྱ་བ་གང་ཞིག་བྱེད་ཀྱང་ཚད་ཡོད་པ་ཞིག་བྱེད་དགོས་ཀྱི་རེད། གལ་ཏེ་དེ་འདྲ་མ་བྱས་ན་གཉིད་ཁུག་པའི་མིས་ཀྱང་ཡར་ལངས་ཏེ་ངོ་རྒོལ་བྱེད་ཀྱི་རེད། (ཕུན་ཚོགས་ཀྱིས་བརྗོད་གསལ་དེ་ནི་ཁྱིམ་མཚེས་རྒྱལ་ཁབ་ལ་ཟེར་བ་རེད་) གལ་ཏེ་བོད་འབངས་ལ་གཉའ་གནོན་བཏང་ཚེ། ང་རང་ནི་སྨ་ར་དཀར་པོ་ཆགས་ཤིང་འཆི་ལ་ཁད་ཀྱི་མི་ཞིག་ཡིན། བོད་འབངས་རྣམས་ལ་སྟོབས་ཤུགས་མེད་ནའང་ཁོ་ཚོས་དཀོན་མཆོག་གསུམ་ལ་སྨོན་ལམ་བརྒྱབ་སྟེ་རྗེས་སུ་ལས་འབྲས་འཁོར་སྲིད་ཀྱི་རེད་ཅེས་བརྗོད་ཀྱི་འདུག[2]
                          ཅེས་བྲིས་ཡོད་པ་རེད། དེ་བཞིན་ཚེས་ ༡༦ ཉིན་བཀའ་བློན་ལྷ་ཀླུ་དང་། ཟླ་ ༨ ཚེས་ ༢༡ ཉིན་རྩིས་དཔོན་ཁྲོ་དགའ་བོ། ཚེས་༢༢ ཉིན་བཀའ་བློན་རག་ག་ཤག ཚེས་ ༢༤ ཉིན་སྣེའུ་ཤར་ཐུབ་བསྟན་ཐར་པ་སོགས་མཇལ་འཕྲད་སྐབས་གོང་གསལ་བོད་གཞུང་གི་གནད་ཡོད་ལས་བྱེད་ཚོས་གྲོས་མཐུན་དོན་ཚན་ ༡༧ ལ་མོས་མཐུན་མེད་པའི་རྣམ་འགྱུར་བསྟན་ཡོད།
                དེ་ནས་རྒྱ་ནག་གི་སྐུ་ཚབ་ཀྲང་ཅིང་ཝུ་ཡིས་གྲོས་མཐུན་ལ་མོས་མཐུན་ཡོད་པའི་ཏར་འཕྲིན་གཏོང་དགོས་པའི་ནན་སྐུལ་མུ་མཐུད་དེ་ཡང་ཡང་བྱེད་སྐབས་བོད་གཞུང་གིས་"སང་ཉིན་ཚེས་གྲངས་བཟང་པོ་མི་འདུག གནངས་ཉིན་གཟའ་སྤེན་པར་ངལ་གསོ་རེད། གཞེས་ཉིན་ནོར་བུ་གླིང་ཁར་ལྷ་མོ་འཁྲབ་ཀྱི་རེད་ཟེར་བ་སོགས་ཀ་ཀོར་བཤད་ནས་"[3]དུས་ཚོད་བསྐྱལ་ཏེ། ཏར་འཕྲིན་རྩ་བ་ནས་མ་བཏང་། ཟླ་བ་ ༩ ཚེས་ ༨ ཉིན་བཀའ་བློན་ང་ཕོད་སོགས་ཚལ་གུང་ཐང་དུ་འབྱོར་ཞིང་། དེ་ནས་ལྷ་སར་བཅར་ཏེ་འབྱོར་ཕྱག་ཞུས་རྗེས། ཚེས་ ༢༤ ནས་ ༢༦ བར་ནོར་གླིང་ཞབས་བརྟན་ལྷ་ཁང་དུ་བོད་གཞུང་གིས་སེ་འབྲས་དགའ་གསུམ་གྱི་མཁན་པོ་ལས་སྣེ་དང༌། གཞུང་ཞབས་སེར་སྐྱ། དམག་སྒར་ཁག་གི་རུ་བརྒྱ། འཇུ་ལང་གཞུང་སོག་འགོ་པ་སོགས་མི་སྣ་སུམ་བརྒྱ་ལྷག་ཡོད་པའི་ཚོགས་འདུ་རྒྱས་འཛོམས་བསྐོང་བ་དང༌། ཚོགས་འདུ་དེའི་ཐོག་བཀའ་བློན་ང་ཕོད་སོགས་ཞི་གྲོས་སྐུ་ཚབ་ཚོས་པེ་ཅིང་དུ་གྲོས་མཐུན་བཞག་པའི་བརྒྱུད་རིམ་ངོ་སྤྲོད་བྱས། དེའི་ཐད་སྐུ་ཚབ་གཙོ་བོ་བཀའ་བློན་ང་ཕོད་ངག་དབང་འཇིགས་མེད་ཀྱིས།
་་་སྐབས་དེར་ཀྲུང་དབྱང་མི་དམངས་སྲིད་གཞུང་གི་སྐུ་ཚབ་ཀྲང་ཅིང་ཝུ་ལྷ་སར་ཕེབས་ཟིན་པ་དང༌། ཀྲང་གོ་ཧྭ་དང་ཐན་ཀའོན་སན་གཉིས་ཀྱིས་དམག་དཔུང་ཁྲིད་ནས་མཇུག་ཏུ་ཡོང་གི་ཡོད་ཀྱང༌། ལྷ་སར་འབྱོར་མེད། སྐུ་ཚབ་ཀྲང་ཅིང་ཝུ་ནས་ཏཱ་ལའི་བླ་མར་གྲོས་མཐུན་ལ་མིང་རྟགས་བཀོད་ཟིན་པས་ཏཱ་ལའི་བླ་མས་དམག་དཔུང་ཆེ་བ་ལྷ་སར་མ་འབྱོར་གོང་ཀྲུང་དབྱང་ལ་རྣམ་འགྱུར་ཞིག་སྟོན་པ་གནང་དགོས་ཞུས་པར། སྲིད་ཚབ་གཉིས་ནས་གནད་དོན་དེ་ང་ཚོས་འཕྲལ་ཐག་གཅོད་ཐུབ་ཀྱི་མ་རེད། བོད་ལྗོངས་ཚོགས་འདུ་ཧྲག་བསྡུས་རྒྱས་པ་འཚོགས་ནས་གཏན་འཁེལ་བྱེད་དགོས་ཞེས་བཤད་ནས་ཚོགས་འདུ་ཧྲག་བསྡུས་རྒྱས་པ་འཚོག་རྒྱུ་བྱས་པ་རེད། སྲོན་རྒྱུན་ལྟར་ན་ཚོགས་འདུ་ཧྲག་བསྡུས་རྒྱས་པ་དང༌། རྒྱས་འཛོམས་ཚོགས་འདུར་བཀའ་བློན་ཞུགས་ཆོག་གི་མ་རེད། ཡིན་ནའང་ཚོགས་འདུ་འདིའི་གྲོས་གཞི་ཆབ་མདོར་བཅིངས་འགྲོལ་བཏང་བའི་སྐོར་དང་གྲོས་མཐུན་ལ་མིང་རྟགས་བཀོད་པའི་སྐོར་གྱི་གནད་དོན་ཡིན་པར་བརྟེན། ང་དང་དེ་མིན་གྱི་ཞི་མོལ་སྐུ་ཚབ་བཞི་ཚོགས་འདུ་དེར་ཞུགས་ཏེ་ཚོགས་འདུར་ཆབ་མདོ་བཅིངས་འགྲོལ་བཏང་བ་དང༌། གྲོས་མཐུན་ལ་མིང་རྟགས་བཀོད་པའི་སྐོར་གྱི་གནས་ཚུལ་ངོ་སྤྲོད་ཞུ་ཆོག་པ་ཞེས་སྲིད་ཚབ་གཉིས་ལ་རེ་འདུན་ཞུས་པ་ཡིན། ངས་ཚོགས་འདུ་འདིར་གཞུག་རྒྱུའི་རེ་འདུན་ཞུ་དགོས་དོན་གང་ཡིན་ཟེར་ན། གཅིག་ནས་དངོས་བྱུང་གནས་ཚུལ་ངོ་སྤྲོད་ཞུ་དགོས་པ་དང༌། གཉིས་ནས་སྐབས་དེར་སྤྱི་ཚོགས་ཐོག་ཀྲུང་དབྱང་གིས་ང་ལ་དངུལ་མང་པོ་གནང་བ་དང༌། ངས་བོད་བཙོངས་པ་རེད་ཟེར་བ་སོགས་ཤོད་ཚུལ་མང་པོ་ཡོད། ཚོགས་འདུའི་ཐོག་ང་ཚོས་གོང་དུ་ད་རེས་ངས་ཚང་མར་ཞུས་པའི་གནས་ཚུལ་དེ་དག་(གྲོས་མོལ་གྱི་བརྒྱུད་རིམ་སྐོར་ལ་ཟེར་)ངོ་སྤྲོད་བྱས་པ་དང༌། མཇུག་ཏུ་ངས་ཀྲུང་དབྱང་གིས་ང་ཚོ་བསླུས་པ་རེད་ཟེར་གྱི་ཡོད། ཡང་སྙིང་ཀྲུང་དབྱང་གིས་ང་ཚོར་ག་རེ་གནང་ཡོད་ཟེར་ན། ང་རང་ལ་མའོ་ཀྲུའུ་ཞིའི་སྐུ་དཔར་ཞིག་དང༌། གོས་ཆེན་སེར་པོ་བསྟབས་དྲིལ་གཅིག ཇ་སྤ་ཏི་སྒམ་གང་བཅས་གནང་བྱུང༌། དཔོན་རིགས་གཞན་ལ་གནང་ཡས་ནི་ང་ལས་ད་དུང་ཉུང་བ་ཡོད། དངོས་རྫས་དེ་དག་གིས་ང་ང་ཕོད་བསླུ་ཐུབ་ཀྱི་རེད་དམ། དེའི་ཐད་ཁྱེད་རྣམ་པས་བསམ་བློ་གཏོང་རོགས་གནང་ཞེས་བཤད་པ་ཡིན། ་་་ "[4]
                                ཞེས་བཤད་ཡོད། ཚོགས་འདུའི་ཐོག་ང་ཕོད་ཀྱིས་སྙན་སེང་ཞིབ་ཕྲ་ཞུས་རྗེས་ཞི་གྲོས་སྐུ་ཚབ་ཚོགས་པའི་ཁོངས་མི་ལྷའུ་རྟ་རས་ཀྱང་ཁ་སྣོན་ཁ་ཤས་ཞུས་པ་དང་འབྲེལ་ཚོགས་འདུར་གྲོས་བསྡུར་དང་ཁོང་ཚོར་སྐྱོན་བརྗོད་གནང་བདེ་བའི་ཆེད་བོད་ཀྱི་ཞི་མོལ་སྐུ་ཚབ་རྣམས་ཚོགས་རྭའི་ཕྱིར་ཐོན། ཁོང་ཚོ་ཕྱིར་ཐོན་རྗེས་བོད་ལྗོངས་ཚོགས་འདུ་རྒྱས་འཛོམས་ཀྱིས་ཛ་དྲག་ཉེན་ཆེའི་གནས་སྟངས་དེ་འདྲའི་འོག་བཀའ་བློན་ང་ཕོད་སོགས་ཀྱིས་རང་ཉེན་ལ་མ་ལྟོས་པར་འབད་བརྩོན་གནང་སྟེ་རང་ཕྱོགས་ལ་ཁེ་ཕན་གང་ཆེ་ཡོང་ཐབས་ཀྱི་གྲོས་མཐུན་དེ་འདྲ་ཞིག་བཞག་པ་ལས་ལྷག་པ་ཞིག་ཡུལ་དུས་གནས་སྟངས་དབང་གིས་ཡོང་ཐབས་མེད་པའི་ངོས་འཛིན་གནང་བ་དང་མཉམ་དུ། གྲོས་མཐུན་དོན་ཚན་ ༡༧ ནང་དམག་སྲིད་ཨུ་ཡོན་ལྷན་ཁང་འཛུགས་རྒྱུ་གསལ་བ་དེའི་འགན་དབང་ག་རེ་ཡིན་པ་དང་། དེ་བཞིན་༸གོང་ས་ཏཱ་ལའི་བླ་མའི་སྐུ་དབང་གི་གནས་སྟངས་ཇི་ལྟར་ཡིན་པ། བོད་ལ་ཡང་སྙིང་རྒྱ་ནག་གི་དམག་དཔུང་གྲངས་ཇི་ཙམ་འཇོག་རྒྱུ་ཡིན་པ་དང་བོད་དམག་བསྒྱུར་བཅོས་ཀྱི་འཆར་གཞི་གོ་རིམ་ཇི་ལྟར་ཡིན་པ། བཀའ་བློན་ང་ཕོད་ངག་དབང་འཇིགས་མེད་ཀྱིས་པེ་ཅིང་ནས་རྒྱ་ནག་གཞུང་ལ་དགོས་འདུན་བཏོན་ཟིན་པ་ལྟར། མདོ་སྟོད་སྨད་ཀྱི་ས་ཁུལ་རྣམས་བོད་གཞུང་གི་མངའ་ཁོངས་སུ་ཟླ་སྒྲིལ་གནང་རྒྱུའི་གནད་དོན་བཅས་ཀྱི་སྐོར་ལ་ངེས་པར་གསལ་བཤད་དགོས་པ་དང་། གསལ་བཤད་འདོད་བློ་ཁེངས་པ་བྱུང་མཚམས་གཞི་ནས་གྲོས་མཐུན་ལ་མོས་མཐུན་ཡོད་པའི་ཏར་འཕྲིན་གནང་རྒྱུའི་ཐག་གཅོད་གནང་།[5]     
                     ཚོགས་འདུ་རྒྱས་འཛོམས་ཀྱི་ཐག་གཅོད་ལྟར། བོད་གཞུང་བཀའ་ཤག་གིས་ཟླ་ ༡༠ ཚེས་ ༡༡ ཉིན་རྒྱ་ནག་གི་སྐུ་ཚབ་ལ། གོང་གསལ་དོན་གནད་ཁག་ལ་གསལ་བཤད་ལན་འདེབས་དགོས་པའི་ཕྱག་བྲིས་གནང་ཞིང་། རྒྱ་ཕྱོགས་ནས་"གནད་དོན་ཁ་ཤས་ཀྱི་ཐད་ལ་གྲོས་མཐུན་གྱི་དགོངས་དོན་ལ་གཞིགས་ཏེ་འོལ་སྤྱི་ཙམ་ལན་འདེབས་"[6]བྱ་གཏན་འཁེལ་ཏེ་ཟླ་ ༡༠ ཚེས་ ༡༤ ཉིན་བཀའ་ཤག་ཏུ་བོད་རྒྱ་ཕྱོགས་གཉིས་ལྷན་ཚོགས་ཀྱིས་གོ་བསྡུར་བྱས། འོན་ཀྱང་ལྷན་ཚོགས་དེའི་ཐོག་ཛ་དྲག་རྩོད་གླེང་རྣོ་ངར་ཅན་བྱུང་སྟེ། "གྲོས་བསྡུར་ཉིན་ཕྱེད་བྱས་ཀྱང་བསམ་འཆར་གཅིག་མཐུན་མ་བྱུང་བ་རེད།" རྒྱ་ཕྱོགས་ནས་འོལ་སྤྱི་ཙམ་ལས་ཁས་ལེན་ཚིག་ཐལ་བྱེད་ཀྱི་མེད་པ་དང༌། དེ་ཡང་ངག་ཐོག་ལས་ཡིག་ཐོག་ཁས་ལེན་བྱེད་ཀྱི་མེད་སྟབས་ཟླ་ ༡༠ ཚེས་ ༢༡ ཉིན་བོད་གཞུང་གིས་ཚོཌ་ཐོག་ཏུ་"གྲོས་མཐུན་ལ་རྣམ་འགྱུར་སྟོན་རྒྱུའི་གློག་འཕྲིན་ཁྱབ་གཏོང་བྱེད་རྒྱུའི་ཐད། བཀའ་ཤག་ནས་བཏོན་པའི་གནད་དོན་གསུམ་ལ་ཀྲང་ཏའི་པེའོ་ཡིས་ཡིག་ཐོག་གི་ལན་འདེབས་གནང་རྗེས་གཞི་ནས་བཀའ་མོལ་བྱེད་རྒྱུ་ཡིན་ཞེས་གསུངས་"[7]
                  དེ་རྗེས་ཟླ་ ༡༠ ཚེས་ ༢༤ ཉིན༌ཀྲང་ཅིང་ཨུ་ཡིས་བཀའ་ཤག་གི་ཚོགས་འདུའི་ཐོག་བོད་ལྗོངས་ཚོགས་འདུ་རྒྱས་འཛོམས་ཀྱིས་བཀའ་ཤག་བརྒྱུད་བཏོན་པའི་དོན་གནད་ཁག་གསུམ་ལ་ཁ་གསལ་གྱི་ལན་འདེབས་བྱས་ཤིང་། ལན་འདེབས་ཀྱི་ཞིབ་ཕྲའི་ནང་དོན་ཐད་ཡིག་ཆ་ཁག་ནང་རྒྱས་བསྡུས་སྣ་ཚོགས་འདུག་ཀྱང་། ཅུང་ཁ་གསལ་བའི་ལན་འདེབས་ཤིག་ནི་གཤམ་དུ་བཀོད་པ་དེ་ཡིན།
  • དམག་སྲིད་ཨུ་ཡོན་ལྷན་ཁང་ནི་ཀྲུང་དབྱང་མི་དམངས་སྲིད་གཞུང་ནས་བོད་དུ་དགོས་ངེས་ཀྱི་སྐུ་ཚབ་ལས་ཁུངས་ཤིག་ཡིན་པ་དང༌།
  • བོད་དམག་ཁུལ་ཁང་ནི་དམག་དོན་ཁོ་ནའི་ལས་ཁུངས་ཤིག་ཡིན་པ་རེད།
  • མི་དམངས་བཅིངས་བཀྲོལ་དམག་ཅུན་ཤོག་གཅིག་རང་སྟེ་མི་གྲངས་ཉིས་ཁྲིའི་གཡས་གཡོན་ཞིག་ཡོང་སྟེ་རྒྱལ་རྩེ་དང༌། གཞིས་ཀ་རྩེ། མངའ་རིས། ཉིང་ཁྲི་སོགས་ཀྱི་ས་མཚམས་ཁུལ་དུ་སྡོད་རྒྱུ་དང༌། ལྷ་སར་དམག་གྲངས་བཞི་སྟོང་ཡས་མས་ཙམ་ལས་བསྡད་རྒྱུ་མིན་པ་རེད།
  • དམག་མཁོའི་འབྲུ་རིགས་ལ་བོད་མི་དམངས་ནས་འགན་འཁུར་ལེན་མི་དགོས། ཀྲུང་དབྱང་ནས་རྡཱ་ཡང་གིས་ཉོ་སྒྲུབ་བྱ་རྒྱུ་དང་དེ་མིན་ནང་ས་ནས་འོར་འདྲེན་བྱ་རྒྱུ་ཡིན།
  • བོད་དམག་རྣམས་བཅིངས་བཀྲོལ་དམག་ཁོངས་ཀྱི་གོ་རིམ་ཁོངས་སྒྲིག་རྒྱུ་དང༌། བཅིངས་བཀྲོལ་དམག་ལ་ཡོད་པའི་ཐོབ་ཐང་ཆ་ཚང་ལོངས་སུ་སྤྱད་ཆོག་རྒྱུ།
  • བོད་རིགས་ཡོངས་རྫོགས་གཅིག་གྱུར་ཡོང་བའི་གནད་དོན་ཐད། སི་ཁྲོན་དང༌། ཀན་སུའུ། ཡུན་ནན། ཁམས། མཚོ་སྔོན་བཅས་ཞིང་ཆེན་ཁག་གི་བོད་རིགས་རྣམས་ནས་འདེམས་ཤོག་འཕེན་ཏེ་ཐག་གཅོད་བྱ་རྒྱུ་དང༌། ཁོང་ཚོས་ཁས་ལེན་མོས་མཐུན་བྱས་ཚེ་དེ་ལྟར་འཐུས་རྒྱུ། འོན་ཀྱང་(བོད་གཞུང་གི་ཐད་ཀའི་མངའ་ཁོངས་)ད་ལྟ་བཅིངས་བཀྲོལ་ཐོབ་ཟིན་ཙམ་ཡིན་སྟབས། ཚང་མ་ལག་བསྟར་བྱེད་རྒྱུར་ལྷག་བསྡད་ཡོད་པར་མ་ཟད་བོད་པའི་ས་ཁུལ་གཞན་ཁག་བཅིངས་བཀྲོལ་ཐོབ་སྔ་བ་དང༌། ལས་དོན་འཕེལ་རྒྱས་འགྲོ་མགྱོགས་པ་བཅས་ཡོད་པས། ད་ལྟ་གཅིག་འགྱུར་གྱི་གླེང་སློང་བྱ་རྒྱུ་བསྡད་མེད།
  • ཆབ་མདོ་ས་ཁུལ་ཐད་ཀྲུང་དབྱང་ནས་ཆོག་མཆན་ཐོབ་པ་ལྟར་བོད་ལྗོངས་ཀྱི་ཁོངས་སུ་སྒྲིལ་ཆོག་རྒྱུ། དེར་ཚོད་དཔག་བྱས་ན་ཡང་དཀའ་ངལ་ཡོང་མི་སྲིད།
  • ཏཱ་ལའི་བླ་མའི་གོ་གནས་ཀྱི་གནད་དོན་སྐོར། ཁོང་གི་གོ་གནས་ལ་བསྒྱུར་བཅོས་མི་བྱེད་པར། ཀྲུང་དབྱང་ནས་ཁོང་དམག་སྲིད་ཨུ་ཡོན་ལྷན་ཁང་གི་ཀྲུའུ་ཞིར་བསྐོ་གཞག་གནང་རྒྱུ་ཡིན་པ་རེད།[8]
                                            ཅེས་གསལ་ཡོད། མདོར་ན། རྩ་བའི་གནད་དོན་ཆེན་པོ་ཁ་ཤས་ཀྱི་ཐད་ལ། བོད་ལྗོངས་ཚོགས་འདུ་རྒྱས་འཛོམས་ཀྱི་ཐག་གཅོད་ལྟར། བཀའ་ཤག་གིས་རྒྱ་ནག་གཞུང་ལ་ཡིག་ཐོག་དགོས་འདུན་བཏོན་རྗེས། བོད་རྒྱ་ཕྱོགས་གཉིས་ཕན་ཚུན་སྦྱང་བཤད་དང་གྲོས་བསྡུར་རྣོ་ངར་ཅན་བྱས་རྗེས། གྲོས་མཐུན་དོན་ཚན་བཅུ་བདུན་ནང་མ་གསལ་བའི་གཤམ་གསལ་གནད་དོན་གཙོ་བོ་གསུམ་གྱི་ཐད་ཐག་གཅོད་གསལ་པོ་བྱུང་བ་རེད། དེ་ཡང་གནད་དོན་གསུམ་ནི།
  1. དམག་སྲིད་ཨུ་ཡོན་ལྷན་ཁང་གི་འགན་དབང་དང་བོད་དུ་གཏན་འཇོག་བྱེད་རྒྱུའི་དམག་དཔུང་གི་ཁ་གྲངས། གནས་ཡུལ། དམག་ཕོགས། ཐ་ན་དམག་མི་ཁྲི་གཉིས་ནས་ཉུང་འཕྲི་བྱས་ཆོག་པའི་དོན་གནད་དང་གཅིག (དམག་དཔུང་ཉུང་འཕྲི་བྱས་ཆོག་པ་དེ་ཡིག་ཆ་གཞན་ནང་གསལ། ཟུར་མཆན་ཨང་ ༨ པར་གཟིགས།)
  2. བོད་ཀྱི་ས་ཁུལ་ཡོངས་གཅིག་སྒྲིལ་བྱེད་མིན་ཐད་མ་འོངས་པར་སི་ཁྲོན་དང༌། ཀན་སུའུ། ཡུན་ནན། ཁམས། མཚོ་སྔོན་བཅས་ཞིང་ཆེན་ཁག་གི་བོད་རིགས་རྣམས་ནས་འདེམས་ཤོག་འཕེན་ཏེ་ཐག་གཅོད་བྱ་རྒྱུ་དང༌། ཁོང་ཚོས་ཁས་ལེན་མོས་མཐུན་བྱས་ཚེ་དེ་ལྟར་བྱས་ན་འཐུས་པའི་དོན་གནད་དང་གཉིས།
  3. ཏཱ་ལའི་བླ་མ་མཆོག་གི་སྐུ་དབང་ལ་སྒྱུར་བཅོས་མི་བྱེད་པ་དང་ལྷག་པར་དམག་སྲིད་ཨུ་ཡོན་ལྷན་ཁང་གི་ཀྲུའུ་གཞི་དང་ཀྲུའུ་ཞི་གཞོན་པ་གཉིས་རིམ་པ་བཞིན་ཏཱ་ལའི་བླ་མ་མཆོག་དང་པཎ་ཆེན་རིན་པོ་ཆེ་རྣམ་གཉིས་ཀྱིས་བཞེས་རྒྱུ་དང་གསུམ་བཅས་ཡིན།   
              སྙིང་པོ་བསྡུས་ཏེ་བཤད་ན། གྲོས་མཐུན་དོན་ཚན་ ༡༧ དེ་བཙན་དབང་དང་དམག་དཔུང་གི་སྡིག་རའི་འོག་བོད་མིའི་མངོན་འདོད་ལ་རྩིས་མེད་རྡོག་རོལ་གྱིས་བཞག་པ་ཞིག་ཡིན་པས། དེ་ལ་གྲོས་མཐུན་ཞེས་པའི་མིང་འདོགས་འོས་མེད་ཀྱང་། གོང་གསལ་དོན་གནད་གསུམ་དང་འབྲེལ་བའི་གྲོས་མཐུན་ཐག་གཅོད་ནི། བོད་ལྗོངས་ཚོགས་འདུ་རྒྱས་འཛོམས་ཀྱི་དགོས་འདུན་ལ་རྒྱ་ཕྱོགས་ནས་བསམ་གཞིགས་ཀྱིས་ཁས་བླངས་པའི་དོན་གནད་ཡིན་སྟབས། གྲོས་མཐུན་དོན་ཚན་ ༡༧ ཞེས་པ་དང་བསྡུར་ན་ཚད་ངེས་ཅན་གྱི་ཐོག་ནས་གྲོས་མཐུན་ཡིན་པའི་རྣམ་པ་ཤུགས་ཆེ་བ་ལྡན་ཡོད། འོན་ཀྱང་སྐབས་དེར་རྒྱ་ནག་གི་དཔུང་ཤུགས་བོད་ཡོངས་སུ་ཁྱབ་ཟིན་པར་བརྟེན། བཙན་དབང་སྡིག་རའི་ཤུགས་རྐྱེན་མེད་པ་མིན། ཐེངས་འདིར་ཐག་གཅོད་བྱུང་བའི་དོན་གནད་གཙོ་བོ་ནི། བོད་དེ་ཕྱིར་རྒྱ་ཁོངས་སུ་ཡིན་པ་ཁས་ལེན་ཐོག་ནང་དུ་བོད་ས་ཡོངས་རྫོགས་གཅིག་སྒྲིལ་གྱིས་རང་སྐྱོང་བྱེད་རྒྱུ་དེ་ཡིན་ཞིང༌། དེ་ནི་ད་ལྟ་ྋགོང་ས་མཆོག་དང་བོད་གཞུང་གིས་བརྩོན་ལེན་གནང་བཞིན་པའི་དབུ་མའི་ལམ་གྱི་སྲིད་ཇུས་དང་གཅིག་མཚུངས་ཆགས་ཡོད་ཅིང༌། ཆ་རྐྱེན་དེ་ཉིད་ལེགས་སྒྲུབ་ཐོག་བོད་དུ་དམག་དཔུང་ཁྲི་གཉིས་ཡས་མས་ལས་མི་དགོས་པ་དང་། དེ་ཡང་ཉུང་འཕྲི་བྱས་ཆོག་པ་འདི་བསྣན་ཚེ། བོད་ཡོངས་ཞི་བདེའི་བསྟི་གནས་ཤིག་ཏུ་བསྒྱུར་རྒྱུའི་ཐུགས་བཞེད་དང་ཡང་ཧ་ཅང་ཐག་ཉེ་པོ་རེད། གལ་སྲིད་དུས་དེར་རྒྱ་ནག་གིས་ཆ་རྐྱེན་དེ་དག་ཁས་བླངས་པ་ལྟར་ལག་བསྟར་བྱས་ཡོད་ཚེ། བོད་རྒྱའི་དབར་གྱི་རྩོད་རྙོག་ཐད་སྐབས་དེ་དུས་ནས་རྫོགས་ཚིག་ཅིག་འགོད་ཐུབ་པའི་གཞི་རྩ་ངེས་ཅན་ལྡན་ཡོད།
            རྒྱ་ནག་གཞུང་གིས་གོང་གསལ་ཁས་ལེན་བྱས་རྗེས། ཕྱི་ཟླ་ ༡༠ ཚེས་ ༢༤ ཉིན་གཞི་ནས་༸གོང་ས་མཆོག་གིས་མཚན་ཐོག་ནས་གྲོས་མཐུན་དེར་མོས་མཐུན་ཏར་འཕྲིན་[9]གནང་བ་རེད། 
              གྲོས་མཐུན་དོན་ཚན་བཅུ་བདུན་དུ་འབོད་པ་དེ་ཕྱི་ཟླ་ ༥ ཚེས་ ༢༣ ཉིན་བཞག་པ་ནས་ཕྱི་ཟླ་ ༡༠ ཚེས་ ༢༤ བར་ཁྱོན་བསྡོམས་ཟླ་བ་ལྔ་ཏག་ཏག་གི་དུས་ཚོད་འགོར་ཡོད་པ་རེད། བོད་རྒྱའི་འབྲེལ་ལམ་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་མཁན་ཚོས་ཟླ་བ་ལྔ་འདི་འགོར་ཡོད་པ་ཤེས་ཀྱང་། ཟླ་བ་ལྔ་ཅིའི་ཕྱིར་འགོར་བ་ཤེས་མཁན་ཉུང་ཉུང་རེད།
              ལྟར་སྣང་ལ་ཐེངས་འདིའི་༸གོང་ས་མཆོག་གི་མོས་མཐུན་ཏར་འཕྲིན་དེ་གྲོས་མཐུན་དོན་ཚན་ ༡༧ ལ་མོས་མཐུན་ཡོད་པའི་ཏར་འཕྲིན་ཞིག་ཡིན་པ་ལྟར་སྣང་ཡང་། དོན་དངོས་སུ་ཏར་འཕྲིན་འདིའི་ཆེད་དུ་རྒྱ་ནག་གཞུང་གིས་བོད་ལྗོངས་ཚོགས་འདུ་རྒྱས་འཛོམས་ཀྱིས་བཏོན་པའི་གོང་གསལ་དོན་ཆེན་གསུམ་གྱི་ཐད་མོས་མཐུན་གསལ་པོ་བྱས་ཡོད་པས། ཏར་འཕྲིན་འདི་ནི་གྲོས་མཐུན་དོན་ཚན་ ༡༧ ཙམ་ལ་མོས་མཐུན་མཛད་པའི་ཏར་འཕྲིན་ཞིག་རྩ་བ་ནས་མ་རེད་ལ། ཏར་འཕྲིན་འདིའི་རྒྱབ་ལྗོངས་སུ་གནས་པའི་དོན་ཆེན་ཁོངས་ནས་བོད་ཀྱི་ས་ཁུལ་ཡོངས་འཛིན་སྐྱོང་གི་གོང་བུ་གཅིག་གི་འོག་ཆིག་བསྒྲིལ་བྱ་དགོས་པ་དང་། ༸གོང་ས་མཆོག་བོད་མི་དམངས་ཀྱི་མགོན་སྐྱབས་སུ་ཕེབས་དགོས་པ། བོད་འཛིན་སྐྱོང་གི་དབང་ཆ་བོད་མིར་ཡོད་དགོས་པ་བཅས་ནི་ད་ལྟའང་ད་དུང་བོད་མི་དམངས་ཀྱི་དགོས་འདུན་ཆེ་ཤོས་ཀྱི་གྲས་ཡིན་པ་དེ། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༠༨ ལོའི་ཞི་རྒོལ་ཆེན་མོ་དང་ཉེ་ཆར་བྱུང་བའི་སྐྱེ་རྒུ་མདོའི་ས་ཡོམ་དང་འབྲེལ་བའི་གནས་ཚུལ་སོགས་ཀྱིས་འཛམ་གླིང་ལ་གསལ་བར་སྟོན་བཞིན་ཡོད་དོ།། །། །།

གྲོས་མཐུན་དོན་ཚན་བཅུ་བདུན་དུ་འབོད་པའི་ཡིག་ཆ་དེའི་སྐོར་ཞིབ་པར་མཁྱེན་འདོད་ན། ཡིག་ཆ་དེ་བོད་རྒྱའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་གནས་བབས་ཅི་འདྲ་ཞིག་གི་འོག་ནས་བཞག་པ་དང་། དེའི་བྱུང་རིམ་ལོ་རྒྱུས་ཞིབ་ཕྲ། ཁྲིམས་ཐོག་ཀྱི་གནས་བབས་བཅས་ཀྱི་སྐོར་ལ་ཕྲན་དང་ཕྲན་གྱི་གྲོགས་པོ་བསོད་ནམས་རྡོ་རྗེ་ཟུང་གིས་ཕྱི་ལོ་ ༢༠༠༡ ལོར་བྲིས་ཤིང་བོད་གཞུང་སྣར་ཐང་པར་ཁང་གིས་པར་སྐྲུན་གནང་བའི་《བོད་མི་དམངས་འཆིང་བྱེད་ཀྱི་ལྕགས་སྒྲོག་》ཅེས་པའི་དེབ་དེར་གཟིགས་པར་མཛོད།


ཟུར་མཆན།
[1]
འདིའི་སྐོར་བོད་ནང་ནས་བཏོན་པའི། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས་དཔྱད་གཞིའི་རྒྱུ་ཆ་བདམས་བསྒྲིགས། འདོན་ཨང་དང་པོ། ཤོག་ངོས་་༡༤༢ དང་། རྒྱ་གར་ནང་ནས་བཏོན་པའི། མི་ཚེའི་བྱུང་བ་བརྗོད་པ། དེབ་གཉིས་པ། ཤོག་ངོས་ ༧༡ ལ་གཟིགས།
[2]
བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས་དཔྱད་གཞིའི་རྒྱུ་ཆ་བདམས་བསྒྲིགས། འདོན་ཨང་དང་པོ། ཤོག་ངོས་ ༡༥༠།༥༡ ལ་གསལ། དེ་བཞིན་འབའ་པ་ཕུན་ཚོགས་དབང་རྒྱལ་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ལའང་གཟིགས།
[3]
བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས་དཔྱད་གཞིའི་རྒྱུ་ཆ་བདམས་བསྒྲིགས། འདོན་ཨང་དང་པོ། ཤོག་ངོས་ ༡༦༧ ལ་གསལ།
[4]
༡༩༨༩ ཟླ་ ༨ ཚེས་ ༣༡ ཉིན་གྱི་བོད་ལྗོངས་ཉིན་རེའི་ཚགས་པར་དུ་གསལ།
[5]
འདིའི་སྐོར་མི་ཚེའི་བྱུང་བ་བརྗོད་པ། དེབ་གཉིས་པ། ཤོག་ངོས་ ༨༠།༨༡ དང་། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས་དཔྱད་གཞིའི་རྒྱུ་ཆ་བདམས་བསྒྲིགས། འདོན་ཐེངས་དྲུག་པ། ཤོག་ངོས་ ༢༦༡།༦༢ དེབ་དེ་གའི་ཤོག་ངོས་ ༢༧༩ ལྷག་པར་དུ། བོད་ཀྱི་ངོ་ལོག་ཟིང་འཁྲུག་ཞི་འཇགས་སུ་བཏང་བའི་དངོས་དོན་བཀོད་པ། ཞེས་པའི་ཤོག་ངོས་ ༤ བཅས་སུ་གཟིགས།
[6]
བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས་དཔྱད་གཞིའི་རྒྱུ་ཆ་བདམས་བསྒྲིགས། འདོན་ཐེངས་དྲུག་པ། ཤོག་ངོས་ ༢༨༠ ལ་གསལ།
[7]
གོང་གསལ་དེབ་ཀྱི་ཤོག་ངོས་ ༢༨༩ ལ་གསལ།
[8]
བོད་ཀྱི་ངོ་ལོག་ཟིང་འཁྲུག་ཞི་འཇགས་སུ་བཏང་བའི་དངོས་དོན་བཀོད་པ། ཤོག་ངོས་ ༤ པར་གསལ། དེ་མིན། རྒྱ་ནག་གིོ་ནང་ཁུལ་གསང་བའི་ཡིག་ཆ། བོད་ཞི་བས་བཅིངས་འགྲོལ་བཏང་བ་ཞེས་པའི་ཤོག་ངོས་ ༤༡ པར་ལན་འདེབས་འདིའི་ནང་དོན་མདོར་བསྡུས་ཤིག་བཀོད་པའི་ནང་"༡། དམག་སྲིད་ཨུ་ཡོན་ལྷན་ཁང་ནི་ཀྲུང་དབྱང་མི་དམངས་སྲིད་གཞུང་གིས་བོད་དུ་བཙུགས་པའི་ཚབ་བྱེད་ལས་ཁུངས་ཤིག་ཡིན་ལ། གྲོས་མཐུན་ལག་ལེན་མཐར་ཕྱིན་བྱེད་པའི་ཆེད་དུ་བཙུགས་པ་ཞིག་ཀྱང་ཡིན། དམག་སྲིད་ཨུ་ཡོན་ལྷན་ཁང་དུ་ཀྲུའུ་ཞི་དང་ཀྲུའུ་ཞི་གཞོན་པའི་ལས་གནས་བསྐོ་གཞག་བྱ་རྒྱུར། ཏཱ་ལའི་བླ་མ་ཀྲུའུ་ཞི་དང༌། པཎ་ཆེན་དང་ཀྲང་གོ་ཧཱ་གཉིས་ཀྲུའུ་ཞི་གཞོན་པར་བསྐོ་གཞག་གནང་འཆར་ཡིན། ༢། དམག་དཔུང་བོད་དུ་དཔུང་འཇུག་བྱ་རྒྱུའི་མི་གྲངས་ཐད། བོད་ས་གནས་སྲིད་གཞུང་གིས་གལ་སྲིད་གྲོས་མཐུན་ལག་བསྟར་བྱེད་པར་འགན་ལེན་བྱེད་ཐུབ་ན། དེ་སྔ་གཏན་འབེབས་བྱས་པའི་མི་གྲངས་ལས་ཉུང་དུ་བཏང་ཆོག་གི་རེད། ༣། ཀྲུང་དབྱང་མི་དམངས་སྲིད་གཞུང་གིས་རྩ་དོན་ཐོག་ཆབ་མདོ་ས་ཁུལ་དེ་བཞིན་བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ཀྱི་ཁོངས་སུ་བཅུག་རྒྱུར་མོས་མཐུན་བྱེད་རྒྱུ་ཡིན།"ཞེས་གསལ་འདུག འདིའི་ནང་མདོ་སྟོད་སྨད་ཀྱི་གནད་དོན་དེ་འཁོད་མི་འདུག
[9]
ཏར་འཕྲིན་ཆ་ཚང་གཤམ་གསལ་ལྟར་རེད། ཀྲུང་དབྱང་མི་དམངས་སྲིད་གཞུང་གི་མའོ་ཀྲུའུ་ཞི་མཆོག་ལ། འདི་ལོ་བོད་ས་གནས་སྲིད་གཞུང་གིས་བཀའ་བློན་ང་ཕོད་སོགས་དབང་ཆ་ཆ་ཚང་ཡོད་པའི་སྐུ་ཚབ་ལྔ་ཆེད་གཏོང་བྱས་པ། ༡༩༥༡ ལོའི་ཟླ་བ་བཞི་པའི་ཟླ་མཇུག་ལ་པེ་ཅིང་དུ་སླེབས་འབྱོར་གྱིས་ཀྲུང་དབྱང་མི་དམངས་སྲིད་གཞུང་གིས་དམིགས་འཛུགས་གནང་བའི་དབང་ཆ་ཆ་ཚང་ཡོད་པའི་སྐུ་ཚབ་དང་ཞི་བའི་གྲོས་མོལ་བྱས་ཏེ་ཕྱོགས་གཉིས་པོའི་སྐུ་ཚབ་ཀྱིས་མཛའ་བརྩེའི་མཐུན་ལམ་གྱི་རྨང་གཞིའི་ཐོག་༡༩༥༡ ལོའི་ཟླ་༥ ཚེས་༢༣ ཉིན་<<བོད་ཞི་བས་བཅིངས་འགྲོལ་འབྱུང་ཐབས་སྐོར་གྱི་གྲོས་མཐུན་>>ལ་མིང་རྟགས་བཀོད་པར་བོད་ས་གནས་སྲིད་གཞུང་དང་བོད་རིགས་སེར་སྐྱ་མི་དམངས་རྣམས་ཀྱིས་གཅིག་གྱུར་ཐོག་སྲུང་བརྩི་ཞུ་རྒྱུ་མ་ཟད། མའོ་ཀྲུའུ་ཞི་དང༌། ཀྲུང་དབྱང་མི་དམངས་སྲིད་གཞུང་གི་འགོ་འཁྲིད་འོག་མི་དམངས་བཅིངས་འགྲོལ་དམག་བོད་སྐྱོད་དཔུང་སྡེར་རོགས་རམ་བྱ་རྒྱུར་འབད་པ་ལྷོད་མེད་ཀྱིས་རྒྱལ་སྲུང་སྲ་བརྟན་དང༌། བཙན་རྒྱལ་རིང་ལུགས་ཀྱི་སྟོབས་ཤུགས་བོད་ནས་ཕྱིར་འབུད་བྱས་ཏེ་མེས་རྒྱལ་གྱི་ས་ཁོངས་དབང་ཆ་གཅིག་གྱུར་ལ་སྲུང་སྐྱོབ་བྱ་རྒྱུ་བཅས། བོད་ས་གནས་སྲིད་གཞུང་ནས་ཏཱ་ལའི་བླ་མས། སྤྱི་ལོ་༡༩༥༡ ཟླ་༡༠ ཚེས་༢༤ ཉིན་ཕུལ།  ཏར་འཕྲིན་འདིར་ཡང་རྒྱ་ནག་གི་ཕྱོགས་ནས་བཟོ་བཅོས་ཀྱིས་ཚིག་ལྷད་བཅུག་ཡོད་འདུག་ཀྱང་ཡིག་ཚོགས་ལ་འཇིགས་ཏེ་འདིར་གླེང་མེད།

2010-05-19

ཁྱེད་ཀྱིས་གནམ་གྲུ་བཟོ་ཐུབ།

དགོས་མཁོ།
  • འགྱིག་སོབ་ལས་གྲུབ་པའི་སྡེར་མ། Styrofoam dinner plate
  • ཞ་སྨྱུག Pencil
  • ཇེམ་ཙེ། Scissors
  • ཐིག་ཤིང༌། Ruler
  • ཤོག་བུ་འཛིན་བྱེད་སྟེམས་ལྕགས། 1 small papper clip

བཟོ་སྟངས།



  1. འགྱིག་སོབ་ལས་གྲུབ་པའི་སྡེར་མའམ་ཤོག་པང་དེ་ནས་ཨིན་ཇི་ ༤ ཅན་(10 CM སན་ཊི་མི་ཊར་ ༡༠)གྱི་གྲུ་བཞི་ཁ་གང་མ་ཞིག་བྲེག་དགོས།
  2. དཔེ་རིས་ནང་གསལ་བཞིན། གནམ་གྲུའི་ལུས་པོ་དང་གཤོག་པའི་ཆེད་གོང་གསལ་གྲུ་བཞི་ཁ་གང་མ་དེ། ཡང་བསྐྱར་དབྱིབས་ཟུར་གསུམ་མ་ཞིག་ཏུ་བྲེག་དགོས། དེ་ལྟར་བྱས་ན་བྲས་ཧྲུག་ཟུར་གསུམ་མ་ཆུང་ཆུང་གཉིས་འབྱུང་ངེས་ཡིན་པས་དེ་ལས་གཅིག་གནམ་གྲུའི་མཇུག་མ་བཟོ་ཆེད་དུ་ཟུར་དུ་ཉར་དགོས།
  3. དཔེ་རིས་ནང་གསལ་བཞིན། དབྱིབས་ཟུར་གསུམ་མའི་ཆེ་སའི་ངོས་དེ་ནས་དཀྱིལ་བར་ཐིག་ཅིག་བྲིས་ཏེ། ཐིག་དེ་གཞི་བཟུང་བྲེག་དགོས།
  4. དཔེ་རིས་ནང་གསལ་བཞིན། མཇུག་མའི་ཆེད་དུ་ཟུར་དུ་བཞག་པའི་ཟུར་གསུམ་མ་དེའི་མདུན་ངོས་ནས་ཨིན་ཇི་༡ དང་ཕྱེད་ཀ་(སན་ཊི་མི་ཊར་ ༣་༧༥)ཙམ་བར་བྲེག་དགོས།
  5. དཔེ་རིས་ནང་གསལ་བཞིན་གནམ་གྲུའི་མཇུག་མ་དང༌། ལུས་གཉིས་མཐུད་སྦྱོར་བྱས་ཐོག
    གནམ་གྲུའི་མདུན་ངོས་སུ་ཤོག་བུ་འཛིན་བྱེད་སྟེམས་ལྕགས་ཆུང་ཆུང་དེ་བགར་བ་དང་ཁྱེད་ཀྱི་གནམ་གྲུ་བཟོས་ཚར་བ་རེད། དེས་ག་ཚོད་བར་འཕུར་ཐུབ་ཀྱི་ཡོད་མེད་ཚོད་ལྟ་གནང་དང༌།།

རྨི་ལམ་ནང་གི་གཤོག་པ།




༅༅།། གྲོགས་པོ་ཆུང་ཆུང་ཚོ། སྐུ་ཁམས་བཟང༌། ང་ནི་ལྷ་བྱ་ཁྲུང་ཁྲུང་དཀར་མོ་ཞིག་ཡིན། ད་རེས་ངས་ཁྱེད་ཚོར། གནམ་གྲུའི་བྱུང་རིམ་མདོར་བསྡུས་ཤིག་བཤད་ཆོག ཁྱེད་རང་ཚོས་ནམ་རྒྱུན།
                                 བྱ་དེ་ཁྲུང་ཁྲུང་དཀར་མོ༌། །
                                 གཤོག་རྩལ་ང་ལ་གཡོར་དང། །
                                 ཐག་རིང་རྒྱང་ལ་མི་འགྲོ། །
                                 ལི་ཐང་བསྐོར་ནས་ལོག་ཡོང་། །ཞེས་གླུ་གཞས་གཏོང་གི་ཡོད་པ་བཞིན། གནའ་བོའི་འགྲོ་བ་མི་ཚོས་ང་ཚོ་དབྱར་དགུན་གཉིས་ལ་རང་གི་གནས་སྤོ་བའི་ཆེད་དུ། ལེ་དབར་སྟོང་ཕྲག་མང་པོའི་བར་དུ་ཕར་འཕུར་ཚུར་འཕུར་བྱེད་པའི་ངང་ཚུལ་ལ་ལྟ་བཞིན། རང་ཉིད་ཀྱང་ང་ཚོ་ནང་བཞིན་འཕུར་རྒྱུ་བྱུང་ན་དགའ་བ་ལ་ཨང་བསམ་གྱི་ཡོད་པ་མ་ཟད། ཉལ་བའི་རྨི་ལམ་དུའང་རང་ཉིད་འཕུར་འགྲོ་བ་རྨིས་ཀྱི་ཡོད།
              རྨི་ལམ་འདིས་མི་མང་པོ་ཞིག་ལ། རང་ཉིད་ས་གཞི་ལས་གྱེས་ཏེ་འཕུར་ཐབས་ཀྱི་གསར་བཏོད་ཅིག་བྱེད་རྒྱུའི་བློ་ཁོག་སྐྱེས་པ་རེད། ཕྱི་ལོ་ ༡༧༨༣ ལོར་བློ་སྟོབས་ཅན་གྱི་ཕ་རན་སིའི་མི་གཉིས་ཀྱིས་འབད་བརྩོན་བྱས་པ་ལ་བརྟེན་ནས་འཛམ་གླིང་ཐོག་ནམ་མཁར་འཕུར་མཁན་གྱི་མི་ཨང་དང་པོ་དེ་ཆགས་པ་རེད། ཁོང་གཉིས་ཀྱིས་རླུང་ཚ་པོས་ཅ་དངོས་གང་ཞིག་ནམ་མཁར་ལྡིང་པར་བྱེད་ཐུབ་པའི་གནད་འགག་དེ་ཤེས་ཀྱི་ཡོད་སྟབས། རང་ཉིད་སྒང་བུ་ཆེན་པོ་ཞིག་ལ་བཏགས་པའི་སྒམ་གྱི་ནང་བསྡད་ཐོག ལྕགས་བུམ་ཞིག་གི་ནང་མེ་བླུགས་ཏེ་སྒང་བུའི་ནང་གི་རླུང་ཚ་པོ་བཟོ་བའི་བྱ་ཐབས་སྤྱད་པ་རེད། དེ་ལྟར་བྱས་པ་ལ་བརྟེན་ནས་སྒང་བུ་དེ་ཉུང་མཐར་མཐོ་ཚད་ཕུ་ཊི་གསུམ་བརྒྱའི་སར་(མི་ཊར་ ༩༡)ལྡིང་ཐུབ་ཀྱི་ཡོད་པ་རེད།
      སྒང་བུར་བརྟེན་ནས་འཕུར་ཐབས་བྱེད་པའི་བྱ་ཐབས་དེས། གནས་སྐབས་གཅིག་རིང་གནའ་བོའི་མིའི་རེ་འདུན་གྱི་རྨི་ལམ་མཛེས་པོ་དེ་དོན་དང་ལྡན་པ་བྱུང་ནའང༌། སྒང་བུ་ནི་རླུང་གི་རྒྱུ་ཕྱོགས་ཀྱི་གནོན་ཤུགས་འོག་ཁ་ཕྱོགས་ངེས་མེད་དུ་འགྲོ་བ་ལས་མིས་སྟངས་འཛིན་བྱེད་ཐུབ་ཀྱི་
མེད་སྟབས། གསར་གཏོད་པ་ཚོས་ང་ཚོ་བྱའི་རིགས་ལ་དཔེ་བལྟས་ཏེ་རང་ཉིད་ཀྱིས་སྟངས་འཛིན་ཆ་ཚང་བྱེད་ཐུབ་པའི་འཕུར་ཆས་ཤིག་བཟོ་ཆེད་འབད་བརྩོན་བྱས་པ་རེད།
          གྲོགས་པོ་ཆུང་ཆུང་ཚོ། ཁྱེད་ཚོས་ངའི་གཤོག་པར་གཅིག་གཟིགས་དང༌། ངའི་གཤོག་པ་གཉིས་ནི་གུག་དབྱིབས་ཅན་ཡིན་ཞིང༌། གུག་དབྱིབས་ཅན་གྱི་གཤོག་པ་འདིའི་འོག་ཏུ་རྒྱུ་བའི་རླུང་ལས། ངོས་རྣམས་སུ་རྒྱུ་བའི་རླུང་རྣམས་མགྱོགས་ཚད་མྱུར་བ་ཡོད་ཅིང༌། མྱུར་ཚད་མགྱོགས་པའི་རླུང་ལས་མྱུར་ཚད་དལ་བའི་རླུང་རྣམས་འདེགས་ཤུགས་ཆེ་བ་ཡོད། དེར་བརྟེན་ངའི་གཤོག་པའི་འོག་གི་འདེགས་ཤུགས་ཆེ་བའི་རླུང་རྣམས་ཀྱིས་ངའི་ལུས་པོ་དགུང་དུ་འདེགས་ཐུབ་པ་བྱུང་བ་རེད།
           ཕྱི་ལོ་ ༡༧༩༩ ལོར་དབྱིན་ཇིའི་བཟོ་སྐྲུན་ཆེ་མོ་བ་སྐུ་ཞབས་ འཇོར་ཇི༌ ཁེ་ལའི་(George Cayley)ཞེས་པ་ཞིག་གིས་གུག་དབྱིབས་ཅན་གྱི་གཤོག་པ་ཡོད་པའི་འཕུར་ཆས་ཤིག་བཟོས་པ་དེའི་མིང་ལ་ གྷེ་ལའི་ཌར་(Glider བོད་སྐད་དུ་ལྡིང་བྱེད་ཟེར། རླུང་ནང་ལྡིང་བས་སོ།།)ཟེར། དེ་མིན་འཇར་མན་གྱི་བཟོ་སྐྲུན་ཆེ་མོ་བ་མིང་ལ་ ཨོ་ཊི་ཁྲུ་ ལའི་ལིན་ཏལ་ (Otto Lilienthal)ཞེས་པ་དེས་ལོ་མང་རིང་ གྷེ་ལའི་ཌར་ ཚད་ལྡན་ཞིག་བཟོ་སྐྲུན་བྱེད་ཆེད་འབད་བརྩོན་བྱས་ཤིང༌། ཁོང་གིས་བཟོས་པའི་འཕུར་ཆས་དེ་ནི། གཤོག་པ་ཆེ་ལ་ཡང་བ་ཞིག་གི་དབུས་སུ་རང་གི་ལུས་པོ་དཔྱངས་ནས་ལུས་པོས་ཕར་རྒྱུ་ཚུར་རྒྱུ་བྱས་ཏེ་སྟངས་འཛིན་བྱེད་པ་ཞིག་ཡིན།
            ཨོ་ཊི་ཁྲུ་ ལའི་ལིན་ཏལ་ གྱི་འཕུར་ཆས་གསར་བཟོའི་ཆེད་ཚོད་ལྟ་བྱེད་པའི་གནས་ཚུལ་དེ། ཨ་རིའི་བཟོ་སྐྲུན་ཆེ་མོ་བ་ ཨོག་ཊེབ༌ ཅ་ནུ་ཊི་ (Octave Chanute)ཞེས་པས་ཐོས་ཏེ། ཁོང་གིས་ ལའི་ལིན་ཏལ་ གྱི་གྲུབ་འབྲས་ཀྱི་རྨང་གཞིའི་ཐོག་གཤོག་པ་གཉིས་ཅན་གྱི་འཕུར་ཆས་ཤིག་ཏུ་ཡར་རྒྱས་བཏང་བ་དེ་འཕུར་ཐེངས་ཁ་ཤས་ནང་ལེགས་སྒྲུབ་ཡག་པོ་བྱུང་བ་རེད།
         

ཐོག་མར་མི་ཚོས་འཕུར་ཆས་བཟོ་སྐབས། ང་ཚོ་བྱ་དང་བྱིའུ་ཚོས་དེ་ནི་གླེན་རྟགས་དང་སྒྲུབ་ཐབས་མེད་པ་ཞིག་རེད་སྙམ་ནས་ཁྲེལ་བགད་བྱེད་མྱོང་ནའང༌། མི་ཚོས་འབད་བརྩོན་རིམ་པར་བྱས་ཏེ་དངོས་སུ་འཕུར་ཐུབ་དུས། ང་ཚོ་བྱའི་རིགས་ཚང་མ་ཧང་ནག་པོ་སངས་བྱུང༌། དེ་བས་ཀྱང་ཧང་སངས་དགོས་པ་ཞིག་ནི༌། མི་ཚོས་གྲུབ་འབྲས་དེ་ཙམ་བྱུང་ནའང་ང་ཚོ་བྱའི་རིགས་ཀྱི་ཐག་རིང་གི་འཕུར་བསྐྱོད་ལ་ད་དུང་ཡང་དཔེ་ལྟ་བཞིན་ཡོད་པ་དེ་རེད། རྒྱུ་མཚན་ནི་ཁོང་ཚོས་ང་ཚོ་ཁྲུང་ཁྲུང་ནང་བཞིན་རྒྱང་ཐག་རིང་པོར་འཕུར་འདོད་ནའང་གོང་གསལ་འཕུར་ཆས་རྣམས་ཀྱིས་རྒྱང་ཐག་རིང་པོར་འཕུར་ཐུབ་ཀྱི་མེད་སྟབས། ཐག་རིང་དུ་འཕུར་ཐུབ་པའི་འཕུར་ཆས་ཤིག་གསར་གཏོད་བྱེད་རྒྱུའི་འབད་བརྩོན་ནམ་ཡང་ལྷོད་མྱོང་མེད་པ་རེད།
         ༡༩༠༠ ལོར་མི་ཚོས་རྨི་ལམ་ནང་རྨིས་བཞིན་པའི་འཕུར་ཆས་དེ་དངོས་སུ་འབྱུང་འགོ་ཚུགས་པ་རེད། དེ་ཡང་ ཝིལ་སྦོར་ རག་ཊི་ དང༌། ཨོར་ཝི་ལི་ (Wilbur Wright & Orville)ཞེས་པའི་རྐང་འཁོར་བཟོ་མཁན་བུ་སྤུན་གཉིས་ཀྱིས་ བྱང་ཁ་རོ་ལི་ན་ ཡི་ ཡུལ་ ཀི་ཊིའི་ ཧག་ ཅེས་པའི་ཉེ་འགྲམ་དུ་འཕུར་ཆས་ཤིག་ཚོད་ལྟ་བྱེད་འགོ་བཙུགས་ཤིང༌། དེ་ཡང་ཝིལ་སྦོར༌ རག་ཊིས་དེ་སྔོན་ནས་འཕུར་ཆས་ནམ་མཁར་འཕུར་སྐབས་སྟངས་འཛིན་བྱེད་སྟངས་ཐོག་འབད་བརྩོན་བྱེད་མྱོང་ཡོད་པ་རེད།
         ཁོང་སྤུན་གཉིས་ཀྱིས་འགུལ་ཤུགས་ཅན་གྱི་གྷེ་ལའི་ཌར་རམ་གནམ་གྲུ་ཞིག་བཟོ་ཐབས་ཐོག་དམིགས་བསལ་དོ་སྣང་བྱས་ཏེ་གནམ་གྲུའི་གཤོག་པའི་དབྱིབས་འདྲ་མིན་སྣ་ཚོགས་བེད་སྤྱོད་ཀྱིས་ཚོད་ལྟ་བྱས་པ་མ་ཟད། སྐུད་འཁེལ་ཕང་ལོ་ལྟ་བུའི་རང་འཁོར་འབུད་འདེད་སྒྲོ་གཤོག་(Propeller)གིས་གནམ་གྲུའི་གཤོག་པར་ཕན་གྲོགས་སྣོན་མ་བྱེད་ཐུབ་ཀྱི་ཡོད་པ་ཤེས་ཏེ། འབུད་འདེད་སྒྲོ་གཤོག་སྐོར་བ་འཁོར་ཐུབ་པའི་ཆེད་དུ་སྣུམ་སྤྱོད་འཕྲུལ་ཆས་ཤིག་ཀྱང་བཟོས་པ་རེད། དེ་ལྟར་ཁོང་གཉིས་ཀྱིས་མིང་ལ་ ཕེ་ལའི་ཡར་(Flyer བོད་སྐད་དུ། འཕུར་བྱེད་དམ་འཕུར་མཁན་ཟེར།)ཞེས་པའི་གནམ་གྲུ་ཞིག་བཟོ་ཐུབ་པ་བྱུང་བ་རེད།
           ༡༩༠༣ ལོའི་ཟླ་ ༡༢ པར་ཁོང་གཉིས་ཀྱི་གནམ་གྲུ་དེ་ ཀི་ཊིའི་ ཧག་ ལ་འཁྱེར་ཏེ་དེར་ཕི་ཊི་ ༦༠ (མི་ཊར་༡༨)ཅན་གྱི་ལམ་ཞིག་བཟོས་པ་མ་ཟད། དེའི་ཐོག་འཁོར་ལོ་ཅན་གྱི་སྡིངས་ཆ་
ཞིག་ཀྱང་གསར་བསྐྲུན་བྱས་ཏེ་གནམ་གྲུ་དེའི་ཐོག་བསྒྲིགས་མཐར། ཨོར་ཝི་ལིས་ གནམ་གྲུའི་གཤོག་
པ་འོག་མའི་ཐོག་ནར་སྟབས་སུ་བསྡད་དེ། འབུད་འདེད་སྒྲོ་གཤོག་གྱི་འུར་སྒྲའི་ཁྲོད་དུ་མཐོ་ཚད་ཕི་ཊི་བཅུའི་(མི་ཊར་ ༣ )མཁའ་དབྱིངས་སུ་འཕུར་བ་རེད། དེ་ནི་རང་གི་འགུལ་ཤུགས་འོག་ཐེངས་དང་པོར་མཁའ་དབྱིངས་སུ་འཕུར་བའི་གནམ་གྲུ་ཐོག་མ་དེ་ཡིན་པ་མ་ཟད། འགྲོ་བ་མིའི་རྨི་ལམ་དོན་དངོས་སུ་འགྱུར་བ་ཞིག་ཀྱང་རེད། ད་ཆ་མི་ཚོས་ཐད་འཕུར་གནམ་གྲུ་དང༌། འགྲུལ་སྐྱེལ་གནམ་གྲུ། དམག་སྤྱོད་གནམ་གྲུ་སོགས་གཅིག་ལས་གཅིག་ལེགས་པའི་གནམ་གྲུ་སྣ་ཚོགས་བཟོ་ཐུབ་ཡོད་ཀྱང༌། ངའི་སེམས་ནང༌། གནམ་གྲུ་ཡག་ཤོས་དེ་ནི་ད་དུང་ཡང་ང་ཚོ་བྱ་དང་བྱིའུ་རྣམས་ཡིན་བསམ་གྱི་འདུག རྒྱུ་མཚན་ནི་ང་ཚོ་གང་དུ་འཕུར་འདོད་ནའང་འཕུར་ཆོག་ཅིང༌། གང་དུ་འབབ་འདོད་ནའང་བབས་ཆོག་པ་ལས་ཁྱེད་ཚོ་མིས་བཟོས་པའི་གནམ་གྲུ་ནང་བཞིན་རྙོག་གྲ་གང་ཡང་མེད་པས་རེད། དེར་བརྟེན་ཧམ་པ་ཆེན་པོའི་ཐོག་ནས་བཤད་ན། ཁྱེད་ཚོའི་སྤོ་ལགས་ཀྱི་སྤོ་ལགས་ཚོའི་རྨི་ལམ་ནང་གི་གཤོག་པ་དེ་ད་དུང་ཡང་ཡོངས་སུ་བསྒྲུབ་ཐུབ་མེད་པས། ཁྱེད་ཚོ་དངོས་གནས་ང་ཚོ་ཁྲུང་ཁྲུང་ལྟར་འཕུར་འདོད་ཡོད་ན། བསམ་བློ་དེ་སྙིང་ལ་ཉར་ནས་རྨི་ལམ་མུ་མཐུད་ཐོངས་དང༌། ཉིན་གཅིག་ཁྱེད་ཚོས་ང་ཚོ་ནང་བཞིན་འཕུར་ཐུབ་པའི་གསར་གཏོད་ཅིག་བྱེད་ཐུབ་སྲིད༌།། །།

གལ་ཏེ་དེ་འདྲ་ཞིག་བྱུང་ན།


༅༅།། གསར་གཏོད་པ་ཚོས། གལ་ཏེ་དེ་འདྲ་ཞིག་བྱུང་ན། ཞེས་པའི་ཚིག་འདི་དང་མཉམ་དུ་ཐོག་མར་ཉི་མོའི་རྨི་ལམ་གཏོང་བ་སྟེ། གལ་ཏེ་ང་བྱིའུ་ནང་བཞིན་འཕུར་རྒྱུ་བྱུང་ན། གལ་ཏེ་ངས་མཐོ་ཚད་ཕུ་ཊི་བརྒྱ་ཕྲག་བརྒལ་བའི་ཁང་པ་ཞིག་བསྐྲུན་ཐུབ་ན། འདི་ལྟར་གསར་གཏོད་པས་ཉི་མོའི་རྨི་ལམ་དང་འདྲ་བའི་སྟོང་བསམ་གཏོང་མཚམས་མི་འཇོག་པའི་ཐོག རྨི་ལམ་དོན་དངོས་སུ་བསྒྱུར་བའི་ཆེད་དུ་འབད་བརྩོན་བྱེད།
      ཐོག་མར་བསམ་གཞིགས་ལན་མང་དུ་བྱས་རྗེས་བསམ་ཚུལ་གསར་པ་ཞིག་བྱུང་བ་དང་གསར་གཏོད་པ་ཚོས་དེ་ལམ་སེང་ཡི་གེར་འགོད་པ་མ་ཟད། བསམ་ཚུལ་དེ་མངོན་དུ་འགྱུར་བའི་ཆེད་དུ་སློབ་སྦྱོང་དང་ཚོད་ལྟ་སྣ་ཚོགས་བྱེད་པ་རེད། དེ་ལྟར་བྱས་པའི་འབྲས་བུར་སྐབས་རེ་ལེགས་གྲུབ་ཡོང་གི་ཡོད་ཀྱང༌། མང་ཆེ་བ་ཕམ་ཉེས་སུ་འགྲོ་ཡི་ཡོད། ཡིན་ནའང་གསར་གཏོད་པ་ཚོས་ནམ་ཡང་འབད་བརྩོན་བྱེད་མཚམས་འཇོག་གི་མེད། འདི་ལྟར་ངང་རྒྱུད་རིང་པོའི་འབད་བརྩོན་བྱས་པ་བརྒྱུད། དཀའ་ངལ་ཤིན་ཏུ་མང་པོ་ཁྲོད་དུ་རླུང་རྟ་ཕྲན་བུ་ལ་བརྟེན་ཏེ་གསར་གཏོར་ཀྱི་ལྗོན་ཤིང་དེ་འཇིག་རྟེན་འདིར་འཁྲུངས་པ་ཡིན།། །།

2010-05-18

དགོས་མཁོ་ནི་གསར་བཏོད་ཀྱི་ཡུམ་ཆེན་ཡིན།

 གནའ་བོའི་གཏམ་དཔེར། དགོས་མཁོ་ནི་གསར་བཏོད་ཀྱི་ཡུམ་ཆེན་ཡིན། ཞེས་གྲགས་པ་ལྟར། གསར་བཏོད་ཚང་མ་མི་སྒེར་རམ་སྤྱི་ཚོགས་གང་རུང་ལ་དཀའ་ངལ་ཞིག་འཕྲད་རྗེས། དཀའ་ངལ་དེ་སེལ་ཐབས་སུ་གསར་བཏོད་བྱེད་རྒྱུའི་དགོས་མཁོ་བྱུང་སྟེ་འབད་བརྩོན་བྱས་པ་ལས་བྱུང་བ་ཞིག་ཡིན། དེ་ཡང་ ཨཱ་རལ་ ཌིག་སོན་(Earle Dickson)གྱིས་ཕྱི་ལོ་ ༡༩༢༠ ལོར་བྱས་པའི་གསར་བཏོད་ཆུང་ཆུང་དེ་ནི་གླེང་རིན་ཆེ་བའི་དཔེ་མཚོན་ཡག་པོ་ཞིག་རེད།
                དེ་ཡང་ཁོང་གི་བཟའ་ཟླ་གསར་པ་ཇོ་སེ་ཕིན་(Josephine)ཞེས་པ་དེ་ཁ་ལག་བཟོ་སྟངས་སྦྱོང་སྐབས། རྒྱུན་དུ་ལག་པར་འཚིག་སྐྱོན་བྱུང་བའམ་རྨས་སྐྱོན་ཡོང་གི་ཡོད། སྐབས་དེ་དུས་ཨཱ་རལ་ ཌིག་སོན་ནི་སྨན་པས་བེད་སྤྱོད་བྱེད་པའི་ཀོ་ཡོལ་དང༌སེང་རས་ལས་གྲུབ་པའི་རྨ་རས་བཟོ་མཁན་གྱི་བཟོ་གྲྭ་ཇོན་སོན་དང་ཇོན་སོན་ (Johnson & Johnson) ཞེས་པའི་ནང་ལས་ཀ་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་པས། ཁོང་གི་ཁྱིམ་ནང་གོང་གསལ་རྨ་རས་མང་པོ་བེད་སྤྱོད་བྱས་ཆོག་ཆོག་ཡོད། བྱས་ཙང་ཁོང་གིས་རང་གི་བཟའ་ཟླར་རྨས་སྐྱོན་ག་དུས་བྱུང་ནའང་བརྩེ་བ་ཆེན་པོའི་ངང༌། རྨས་སྐྱོན་བྱུང་སར་སེང་རས་ལས་གྲུབ་པའི་རྨ་ཁེབ་དང་ཀོ་ཡོལ་སྦྱོར་གྱི་ཡོད། འོན་ཀྱང་རྨ་ཁེབ་དེ་ཡང་ཡང་གོག་ཡོང་བ་མ་ཟད་སྦྱོར་སྐབས་ཀྱང་དཀའ་ངལ་ཆེན་པོ་ཡོད། བྱས་ཙང་ཁོང་ལ། རྨ་ལ་རན་ཞིང༌། སྦྱར་ཆོག་ཆོག་ཡོད་པ། སྦྱར་ཟིན་རྗེས་གཙང་མ་དང་བརྟན་པོར་སྡོད་ཐུབ་པའི་སྟབས་བདེའི་རྨ་རས་ཤིག་བཟོ་རྒྱུའི་བསམ་བློ་བྱུང༌། དེ་ནི་ང་ཚོས་གོང་དུ་གླེང་བའི་“དགོས་མཁོ་”ཞེས་པ་དེ་རེད།
              ཨཱ་རལ་ ཌིག་སོན་གྱིས་མནོ་བསམ་ཞིབ་ཕྲ་བཏང་རྗེས་ཁོང་ལ་རླབས་ཆེན་གྱི་རིག་པ་ཞིག་རྙེད་པ་རེད། དེ་ཡང་ཁོང་གིས་སེང་རས་ལས་གྲུབ་པའི་རྨ་ཁེབ་དེ། ཀོ་ཡོལ་གྱི་དཀྱིལ་ངོས་སུ་སྦྱར་བར་བརྟེན། སྦྱར་ཆོག་ཆོག་གི་རྨ་རས་ཤིག་ལེགས་སྒྲུབ་བྱུང༌། འོན་ཀྱང་ཀོ་ཡོལ་ལ་སྦྱར་ཟིན་པའི་རྨ་ཁེབ་དེར་ཁེབ་གཞན་ཞིག་མེད་ན། རྨ་རས་དེར་ནད་འབུ་འཁོར་ཉེན་ཆེན་པོ་ཡོད་པ་མ་ཟད། ཀོ་ཡོལ་གྱི་སྦྱར་ཚི་ཡང་མགྱོགས་པོ་སྐམ་འགྲོ་བའི་དཀའ་ངལ་འཕྲད་ཙང༌། ཁོང་གིས་སྐྱར་དུ་རིག་པ་བཏོན་ནས། ཀོ་ཡོལ་གྱི་ཟུར་ངོས་སུ་ཀྲྀ་ཨོ་ལིན(crinoline)ཞེས་པའི་རྒྱུ་ཆ་ཞིག་གིས་ཁེབ་གཡོགས་རྒྱུའི་འབད་བརྩོན་བྱས། ཁོང་གི་རིག་པ་དེ་ཏག་ཏག་ལམ་ལ་རྒྱུག་པ་སྟེ། རྨ་རས་གསར་པ་དེ་གསར་བཏོད་བྱས་ཟིན་རྗེས། ཁོང་གི་བཟའ་ཟླས་རང་ཉིད་ཀྱི་ལག་པར་རྨ་བཟོ་སྐབས། བེད་སྤྱོད་བྱ་སླ་བའི་རྨ་རས་དེའི་ཁེབ་བཤུས་པ་དང་འབྲེལ་ལག་པའི་རྨ་ལ་ཏག་ཏག་སྦྱར་ཏེ། རང་གི་ཁྱོ་ག་ནི་མི་རིག་པ་ཅན་ཞིག་རེད་ཅེས་བསྔགས་བརྗོད་བྱས། 

           སྟབས་བདེའི་རྨ་རས་དེ་ནི་གཞན་གྱི་རོགས་རམ་མི་དགོས་པར། རྨས་མ་རང་ཉིད་ཀྱིས་རང་ལ་སྦྱོར་ཐུབ་པའི་ཁྱད་འཕགས་ཀྱི་དགེ་མཚན་ཡོད་སྟབས། ཨཱ་རལ་ ཌིག་སོན་ གྱི་ལས་རོགས་ཤིག་གིས་ཁོང་གི་ཁྱད་དུ་འཕགས་པའི་གསར་བཏོད་དེ། ཇོན་སོན་དང་ཇོན་སོན་ཞེས་པའི་བཟོ་གྲྭའི་འགན་འཛིན་ལ་སྟོན་དགོས་པའི་སྐུལ་སློང་བྱས་པ་བཞིན་མིག་སྟོན་བྱེད་སྐབས། བཟོ་གྲྭའི་འགན་འཛིན་ཚོས་ཀྱང་ཧ་ཅང་དགའ་པོ་བྱས་པ་མ་ཟད། ཁོང་གི་སྒེར་བཟོས་ཐོན་རྫས་དེར་ Band-Aid® Brand Adhesive Bandage ཞེས་པའི་མིང་གསར་པ་ཞིག་བཏགས་ཏེ་ཟོ་གྲྭ་དེ་ནས་ཐོན་སྐྱེད་བྱས། དེ་ནི་ད་ལྟ་ང་ཚོས་བེད་སྤྱོད་བྱེད་བཞིན་པའི་སྟབས་བདེའི་རྨ་རས་དེ་ཚོའི་གྲས་ཤིག་རེད།
      
   གྲོགས་པོ་ཆུང་ཆུང་ཚོ། ཁྱེད་རང་ཚོས་ལས་ཀའམ་སློབ་སྦྱོང་བྱེད་སྐབས། སྟབས་བདེ་པོ་མེད་པའི་ཡོ་ཆས་གང་དང་གང་བེད་སྤྱོད་གཏོང་དགོས་ཀྱི་འདུག ཡོ་ཆས་དེ་ཚོ་དེ་ལས་བེད་སྤྱོད་བྱེད་བདེ་བ་ཞིག་བྱུང་ན་སྙམ་པའི་བསམ་ཚུལ་འབྱུང་གི་འདུག་གམ། འདུག་ན་ཁྱེད་ལ་གསར་བཏོད་ཀྱི་ཡུམ་ཆེན་“དགོས་མཁོ་”ཞེས་པ་དེ་ཡོད་པའི་རྟགས་མཚན་ཡིན་པས། གལ་ཏེ་ཁྱེད་རང་གིས་རིག་པ་ཕྲན་བུ་བཏོན་ཏེ་བེད་སྤྱོད་བྱེད་དཀའ་བའི་དངོས་པའི་ཞིག བེད་སྤྱོད་བྱེད་བདེ་པོར་བསྒྱུར་ཐུབ་པའམ། ཡང་ན་ལས་ཆོད་ཆུང་བའི་བྱ་དངོས་གང་རུང་ཞིག ལས་ཆོད་ཆེན་པོ་ཡོང་བར་བསྒྱུར་ཐུབ་ན། ཁྱེད་རང་གསར་གཏོད་པར་འགྱུར་ངེས་ཡིན།། །། 


འདྲ་པར་གྱི་འགྲེལ་བཤད། གཡོན་ཕྱོགས་སུ་བཞུགས་པ་དེ་ཨཱ་རལ་ ཌིག་སོན་ཡིན། ན་གཞོན་དེ་གཉིས་ཨཱ་རལ་ཌིག་སོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་གློག་བརྙན་འཁྲབ་མཁན་རེད།

2010-05-16

ངའི་མཐའ་མཇུག་གི་རེ་སྨོན།

་་་་་་་་་ལྕགས་རི་ཤར་ཐུབ་བསྟན་ཉི་མས་བརྩམས། ཆུང་ཚེ་རིང་གིས་བོད་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར།

༅། །ཨཱོ། བདག་གི་གྲོགས་པོ།
ངའི་སྐྱེད་མའི་སྡུག་བསྔལ་དག་མཐོང་མ་ཐུབ་པས།
རལ་གྲིས་ངའི་ཕན་མེད་མིག་ཟུང་འབིགས་པར་མཛད་རོགས།
ངས་ཁོང་བསྐྱབས་མ་ཐུབ་པས། བདག་ལ་དམོད་མོ་བོར་རོགས།
འཛམ་གླིང་གི་ཁྲིམས་ལུགས་དང་མཉམ་དུ་བསྡམས་པའི།
ཕན་མེད་ཀྱི་ངའི་ལག་ཟུང་ཡང་གཅོད་རོགས།


ངའི་རྐང་ཟུང་ཡང་ཆོད་ཅིག
དེ་དག་ལྕགས་སྒྲོག་གིས་བཅིངས་པས།
ང་ངའི་སྐྱེད་མའི་ཕྱོགས་སུ་འགྲོ་ཐུབ་ཀྱི་མི་འདུག


རྣོ་དབལ་གྱི་སྤུ་གྲིས། ངའི་ལྕེ་ཡང་བཅད་ནས་འཁྱེར་རོགས།
རྒྱུ་མཚན་ནི། ངའི་སྐད་སྒྲ་རྣམས་རྒྱ་ནག་དམར་ཤོག་གི་ན་བུན་གྱི་ཁྲོད་དུ།
མངོན་མེད་དུ་ཡལ་འགྲོ་བས་སོ།།

2010-05-15

འཇིག་རྟེན།




༄༅། །འཛིན་རིམ་སྔོན་མ་ཁག་གི་ནང་ཁྱེད་ཚོས་སའི་གོ་ལའི་སྐོར་སློབ་སྦྱོང་བྱས་ཟིན་པར་བརྟེན། རྒྱུ་སྐར་གཞན་ཚོའི་ཐོག་ཡོད་མེད་ད་དུང་གསལ་ཆ་མེད་པའི་དམིགས་བསལ་གྱི་ཆ་རྐྱེན་མང་པོ་ཞིག་སའི་གོ་ལར་ཚང་ཡོད་པ་ཤེས་གསལ་རེད། དམིགས་བསལ་གྱི་ཆ་རྐྱེན་དེ་དག་ནི་རླུང་དང༌། ཆུ། ས། གཏེར་རྫས་སྣ་ཚོགས། དེ་བཞིན་གོ་ལ་འདི་ཉིད་ཚ་གྲང་གང་རུང་གི་མཐར་མ་ལྷུངས་པར་གནས་བྱེད་ཀྱི་ཉི་མའི་ནུས་པ་ལྡན་པ་བཅས་ཡིན། སའི་གོ་ལའི་ཐོག་གི་སྲོག་ཆགས་དང་དེ་དག་གང་ལ་བརྟེན་པའི་ཟས་ཀྱི་འབྱུང་རྩ་ནི། གཙོ་བོ་གོང་གི་དམིགས་བསལ་ཆ་རྐྱེན་དེ་དག་ཡིན།


ཁྱེད་ཀྱིས་སའི་གོ་ལ་ནི་ཚེ་སྲོག་ཡོད་སའི་གོ་ལ་གཅིག་པུ་དེ་ཡིན་པ་ཤེས་མུས་རེད། སའི་གོ་ལ་ནི་རྒྱུ་སྐར་གཞན་བརྒྱད་དང་མཉམ་དུ་ཉི་མར་འཁོར་བགྲོད་བྱེད་པའི་རྒྱུ་སྐར་ཞིག་ཡིན་ཞིང༌། སློབ་ཚན་འདིའི་ནང་ཁྱེད་ཀྱིས་རྒྱུ་སྐར་འདི་དག་གི་སྐོར་ཤེས་རྟོགས་ཡོང་ངེས་ཡིན། ཁྱེད་ཀྱིས་ད་དུང་ཉི་མའི་མཐའ་འཁོར་དུ་འགྲོ་བསྐྱོད་བྱེད་པའི་བར་སྣང་གི་ཕུང་པོ་གཞན་འགའ་ཡང་ཡོད་པ་ཤེས་གསལ་རེད།


ནམ་མཁའ་གཡའ་དག་ཅིང་ཟླ་བ་མེད་པའི་མཚན་མོ། ང་ཚོས་ནམ་མཁའ་རུ་གྲངས་ལས་འདས་པའི་སྐར་མ་མང་པོ་འོད་ཆེམ་ཆེམ་བྱེད་པ་མཐོང་ཐུབ་ཅིང༌། དེ་དག་ཁོངས་ནས་ལ་ལ་ནི་བཀྲག་མདངས་ཧ་ཅང་ཆེ་ཡང་ལ་ལ་ནི་མཐོང་བར་དཀའ། གནའ་བོའི་དུས་སུ་ཆུ་ཚོད་འཁོར་ལོ་མེད་པས། སྐར་མའི་རྒྱུ་ཕྱོགས་ལ་བལྟས་ནས་ང་ཚོའི་མེས་པོ་ཚོས་དུས་ཚོད་དང་རང་ཉིད་གར་སླེབས་བརྟག་ཞིབ་བྱས་ཡོད། སྐར་མར་བརྟག་པའི་ཤེས་བྱ་ནི། འགྲུལ་པ་སྤྱི་དང་ལྷག་པར་གྲུ་གཟིངས་སོགས་ཀྱི་ཁ་ཕྱོགས་བརྟག་པར་གལ་འགངས་ཧ་ཅང་ཆེ་ཞིང༌། དེང་སྐབས་ང་ཚོས་སྐར་མ་རྣམས་དམིགས་ཡུལ་འདིའི་ཆེད་དུ་སྤྱོད་པ་ཉུང་ཡང༌། དེ་དག་སྐོར་ལ་སློབ་སྦྱོང་བྱ་རྒྱུ་ད་དུང་ཡང་གལ་ཆེན་པོ་ཡིན། གང་ཡིན་ཟེར་ན། སྐར་མར་བརྟག་ཞིབ་བྱས་པར་བརྟེན་ནས་ང་ཚོས་མཁའ་དབྱིངས་ཀྱི་ཕུང་པོ་མི་འདྲ་བ་རྣམས་ཇི་ལྟར་གྲུབ་པ་དང༌། འཇིག་རྟེན་འདི་ཇི་ལྟར་ཆགས་ཚུལ་རྣམས་ཤེས་རྟོགས་ཐུབ་ཅིང༌། འདི་ཚོའི་སྐོར་རྒྱས་པ་ཁྱེད་ཀྱིས་འཛིན་རིམ་གོང་མའི་སྐབས་སུ་ཤེས་ཐུབ།


སློབ་ཚན་འདི་སྦྱངས་པ་བརྒྱུད་ད་དུང་ཁྱེད་ཀྱིས་མཚན་མོའི་ནམ་མཁར་སྐར་མས་གྲུབ་པའི་བཟོ་དབྱིབས་སྣ་ཚོགས་པའི་སྐར་ཚོགས་ཀྱི་སྐོར་ཡང་ཤེས་རྟོགས་ཡོང་རྒྱུ་ཡིན་ཞིང༌། དེ་འདྲའི་དབྱིབས་རིས་མང་པོར་རང་རང་གི་མངོན་ཚུལ་གཞིར་བྱས་ཏེ་མིང་དམིགས་བསལ་རེ་ཡང་བཏགས་ཡོད། ཁྱེད་ཀྱིས་སྐར་མའི་བཀོད་རིས་འགར་དམིགས་བསལ་གྱི་མིང་བཏགས་པ་ལ་བརྟེན་ནས་བྱུང་བའི་ཁྱིམ་བཅུ་གཉིས་ཀྱི་རྟགས་(Zodiac signs)སྐོར་ཡང་གོ་ཐོས་བྱུང་ཡོད་ཤག་རེད། ཧིནྡིའི་སྐད་ཀྱི་རཱ་ཤི་(Rashi)ཞེས་པ་དེ་ཁྱིམ་བཅུ་གཉིས་ཀྱི་བྱེ་བྲག་ཅིག་ལ་འཇུག་ཅིང༌། ཁྱིམ་བཅུ་གཉིས་ཀྱི་རྟགས་སྐོར་ཁྱེད་ཀྱིས་འཛིན་རིམ་གོང་མའི་སྐབས་སུ་ཤེས་ཐུབ།


ཁྱེད་ཀྱིས་ཟླ་བ་ནི་སའི་གོ་ལར་འཁོར་བགྲོད་བྱེད་པའི་རང་བྱུང་འཁོར་སྐར་(Natural satellite)ཞིག་ཡིན་པ་མཁྱེན་གསལ་རེད། དེང་སྐབས་བཅོས་མའི་འཁོར་སྐར་(Artificial satellite) མང་པོ་ཞིག་ཀྱང་སའི་གོ་ལར་འཁོར་བགྲོད་བྱེད་ཅིང༌། དེ་དག་ལ་སྤྱོད་སྒོ་མང་པོ་ཡོད་པ་དཔེར་ན། བརྙན་འཕྲིན་བརྒྱུད་གཏོང་དང༌། འཛམ་གླིང་ས་ཕྱོགས་གང་སར་ཁ་པར་དང་དྲྭ་རྒྱ་བརྒྱུད་ཆ་འཕྲིན་གཏོང་ཐུབ་པ་འདི་དག་བཅོས་མའི་འཁོར་སྐར་ལ་བརྟེན་ནས་བྱུང་བ་རེད། སློབ་ཚན་འདི་ལས་ཁྱེད་ཀྱིས་དེ་ཚོའི་སྐོར་གྱི་གཞི་རྩའི་ཤེས་བྱ་འགའ་ཞིག་ཤེས་ཐུབ།


༡་༡ མཚན་མོའི་ནམ་མཁའ།
ཁྱེད་ཀྱིས་མཁྱེན་གསལ་བཞིན། ཉིན་མོ་ང་ཚོས་ནམ་མཁའ་རུ་མཐོང་ཐུབ་པ་ནི་ཉི་མ་གཅིག་པུ་ཡིན་ཡང༌། ཉི་མ་ནུབ་སྟེ་ས་རུབ་འཕྲལ་ནམ་མཁར་འོད་མདངས་ཆེམ་ཆེམ་གྱི་སྐར་མ་སྟོང་ཕྲག་མང་པོས་གང་ངེས་རེད། སྐར་མ་ཚོའི་ཁྱད་ཆོས་ཤིག་ནི་སའི་གོ་ལའི་ཐོག་ནས་བལྟ་སྐབས་འོད་ཆེམ་ཆེམ་བྱེད་པ་དེ་ཡིན། (དཔེ་རིས་ ༡་༡) ནམ་མཁའ་གཡའ་དག་དུས་དང༌། ལྷག་པར་ཆར་པ་བབས་རྗེས་ཁྱེད་ཀྱི་ཆུ་བུར་མིག་གིས་སྐར་མ་ ༣༠༠༠ སྐོར་མཐོང་ཐུབ་ཅིང༌། དེ་བས་མང་བའི་སྐར་མ་མང་པོ་ཞིག་རྒྱང་ཤེལ་ལེགས་གྲས་ལ་བརྟེན་ན་མཐོང་ཐུབ།


ཟླ་བ་ནི་མཚན་མོ་ང་ཚོས་མངོན་གསལ་དོད་པོར་མཐོང་ཐུབ་པའི་དངོས་པོ་ཞིག་ཡིན། དེ་བཞིན་ཁྱེད་ཀྱིས་སྐར་མ་འདྲ་ཡང་འོད་མདངས་མི་འཚེར་བའི་དངོས་པོ་གཞན་ཡང་མཐོང་ཐུབ་ཅིང༌། དེ་དག་ནི་ང་ཚོའི་སའི་གོ་ལ་དང་འདྲ་བར་ཉི་མར་འཁོར་བགྲོད་བྱེད་པའི་རྒྱུ་སྐར་ཡིན། ཁྱེད་ཀྱིས་མཚན་མོ་ནམ་མཁར་རྒྱུན་རིང་བལྟས་ན། སྐར་མདའ་(Shooting star)ཁ་ཤས་ཀྱང་མཐོང་སྲིད། དེ་ཡང་ཁྱེད་ཀྱིས་སྐར་མ་ཞིག་གི་རྒྱབ་ངོས་ནས་བཀྲ་ཐིག་(འཁྱུག་འོད་Streak)ཡུན་ཐུང་རིང་འཕྲོ་བ་མཐོང་ཚེ། ཁྱེད་ཀྱིས་སྐར་མདའ་མཐོང་བ་ཡིན་སྲིད། ཁྱེད་ཀྱིས་རྒྱུ་སྐར་དང་སྐར་མདའི་སྐོར་ཚན་པ་རྗེས་མའི་ནང་ནས་ཤེས་ཐུབ། སྐར་མ་དང༌། ཉི་མ། ཟླ་བ། རྒྱུ་སྐར། སྐར་མདའ་རྣམས་ནི་ང་ཚོའི་འཇིག་རྟེན་གྱི་ཆ་ཤས་ཡིན་པའི་མཁའ་དབྱིངས་ཀྱི་ཕུང་པོ་(Celestial bodies)རེད། ང་ཚོས་དེ་དག་རེ་རེའི་སྐོར་སྦྱོང་བར་བྱའོ།།


སྐར་མ།
སྐར་མ་ནི་འོད་དང་ཚ་དྲོད་བར་མ་ཆད་པར་འཕྲོ་བའི་མཁའ་དབྱིངས་ཀྱི་ཕུང་པོ་ཞིག་ཡིན། དེར་བརྟེན་ཉི་མ་ཡང་སྐར་མ་ཞིག་ཡིན་ཞིང༌། དེ་ཉིད་སའི་གོ་ལ་དང་ཉེ་བའི་ཆ་ནས་སྐར་མ་གཞན་དང་བསྡུར་ན་ཆེན་པོར་སྣང་གི་ཡོད། སྐར་མ་གཞན་རྣམས་ང་ཚོ་དང་རྒྱང་ཐག་རིང་བའི་དབང་གིས་དེ་ཚོའི་ཁྲོད་ཀྱི་མང་པོ་ཞིག་ཉི་མ་ལས་ཆེ་བ་ཡོད་ཀྱང་ང་ཚོར་ཁབ་རྩེ་ཙམ་ལས་མངོན་གྱི་མེད། ཁ་ཤས་ཀྱིས་མཚན་ལ་མ་གཏོགས་སྐར་མ་ནམ་མཁར་ཤར་གྱི་མེད་པར་བསམས་སྲིད་ཀྱང་དེ་ལྟར་མ་ཡིན་པར། ཉིན་མོ་སྐར་མ་མཐོང་མ་ཐུབ་པ་ནི་ཉི་མའི་བཀྲག་མདངས་ཆེ་བས་རེད།


སྐར་མ་ཕལ་མོ་ཆེ་ཧ་ཅང་རྒྱང་རིང་དུ་གནས་ཡོད་སྟབས། ཐ་ན་དེ་ཚོའི་འོད་སའི་གོ་ལར་སླེབས་པར་ཡང་ལོ་ངོ་ས་ཡ་མང་པོ་འགོར་གྱི་ཡོད། དེར་བརྟེན་སྐར་མའི་བར་ཐག་ནི་འོད་ལོ་(light year)ཡི་ལམ་ནས་འཇལ་དགོས་ཀྱི་ཡོད། དེ་ཡང་འོད་ལོ་གཅིག་ནི་འོད་ཀྱིས་སྐར་ཆ་གཅིག་ལ་ཀི་ལོ་མི་ཊར་འབུམ་གསུམ་(༣༠༠ ༠༠༠)ཙམ་འགྲོ་ཐུབ་པའི་མགྱོགས་ཚད་ཀྱི་ཐོག་ནས་ལོ་གཅིག་རིང་བགྲོད་པའི་བར་ཐག་ལ་ཟེར། འོད་ལོ་ནི་བར་ཐག་གི་ཚད་གཞི་སྟེ། དེ་ནི་ཀི་ལོ་མི་ཊར་ ༣༠༠ ༠༠ X ༣༦༥ X ༢༤X ༦༠X ༦༠X ཆ་མཉམ་ཡིན་ཞིང༌། དེ་ཡང་ཀི་ལོ་མི་ཊར་ ༩ ༤༦༠ ༠༠༠ ༠༠༠ ༠༠༠ ཡང་ན་ཀི་ལོ་མི་ཊར་ 9.46 X 1012 དང་མཚུངས་སོ།། སའི་གོ་ལ་དང་ཉི་མའི་བར་གྱི་བར་ཐག་རོབ་རྩིས་ནི་ཀི་ལོ་མི་ཊར་དུང་ཕྱུར་གཅིག་དང་ཕྱེད་ཀ་ (༡༥༠ ༠༠༠ ༠༠༠) ཡིན་པས། ཉི་མ་ནས་སའི་གོ་ལར་འོད་འཕྲོ་བར་སྐར་མ་ ༨ དང་སྐར་ཆ་ ༢༠ ཙམ་འགོར་གྱི་ཡོད། ཚིག་གཞན་གྱིས་བཤད་ན། ཉི་མ་དང་སའི་གོ་ལའི་དབར་གྱི་བར་ཐག་ནི་འོད་སྐར་(Light minutes) ༨་༣ མ་ཟིན་ཙམ་རེད། ཉི་མའི་རྗེས་སུ་སའི་གོ་ལ་དང་ཐག་ཉེ་ཤོས་ཀྱི་སྐར་མ་ནི་ཨལ་ཕ་ སན་ཆུ་རི་(Alpha Centuari)ཡིན་ཞིང་འོད་ལོ་ ༤་༣ ཙམ་གྱི་རྒྱང་ཐག་ཏུ་ཡོད།


ཉི་མ་ཚུད་པའི་སྐར་མ་ཚང་མས་བར་སྣང་གི་ཕུང་པོ་ཁ་ཤས་སམ། དེ་ལྟའི་ཕུང་ཚོགས་(Group of body)ལ་མྱུར་ཚད་མཐོ་པོས་བསྐོར་བགྲོད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། འོན་ཀྱང་སའི་གོ་ལ་ནས་བལྟ་སྐབས་སྐར་མ་གང་རུང་གཉིས་དབར་གྱི་བར་ཐག་ནི་དེ་ཚོའི་མྱུར་ཚད་མཐོ་པོ་ལྟར་འགྱུར་ལྡོག་འགྲོ་བ་མཐོང་གི་མེད། དེ་ནི་སྐར་མ་རྣམས་ང་ཚོ་དང་བར་ཐག་ཆེས་རིང་བར་བརྟེན་དེ་ཚོའི་བར་ཐག་གི་འགྱུར་བ་དེ་ལོ་ངོ་ཁ་ཤས་སམ་ཐ་ན་མི་ཚེའི་རིང་ལའང་ང་ཚོའི་མཐོང་ཆོས་སུ་གྱུར་གྱི་མེད།
དཔེ་རིས་ ༡་༢ སྐར་མ་བརྟན་པ་ནི་སའི་གོ་ལ་འཁོར་བགྲོད་ཀྱི་རྟོག་བཏགས་སྲོག་ཤིང་གི་ཉེ་འགྲམ་དུ་ཡོད་པ།
སྐར་མ་ནི་ཤར་ནས་ནུབ་ཏུ་བགྲོད་པ་ལྟ་བུར་སྣང་ཞིང༌། འདི་ནི་སའི་གོ་ལས་རྟོག་བཏགས་ཀྱི་སྲོག་ཤིང་(Imaginary axis)ཞིག་ལྟེ་བར་བཟུང་སྟེ་ནུབ་ནས་ཤར་ཏུ་འཁོར་བགྲོད་བྱེད་པས་ཡིན། ཡིན་ནའང་སྐར་མ་གཅིག་འགུལ་བསྐྱོད་བྱེད་ཀྱི་མེད་པ་ལྟ་བུར་སྣང་གི་ཡོད། སྐར་མ་དེ་ནི་བྱང་ངོས་སུ་ཡོད་ཅིང་མིང་ལ་སྐར་མ་བརྟན་པ་(Pole Star)ཟེར། སྐར་མ་བརྟན་པ་ནི་གནའ་བོའི་དུས་སུ་འགྲུལ་པ་ཚོར་ཆ་རྒྱུས་ཟབ་མོ་ཡོད་པའི་མཚན་མོ་ཕྱོགས་མཚམས་སྟོན་བྱེད་ཀྱི་སྐར་མ་ཞིག་རེད།

2010-05-14

ས་ག་ཟླ་བའི་དུས་ཆེན།



༅༅།། སངས་རྒྱས་བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱིས་གདུལ་བྱ་རྣམས་ཐར་བ་དང་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པའི་གནས་སུ་འགོད་ཆེད་མཛད་པ་བརྗོད་ལས་འདས་པ་བཞེས་ཤིང༌། དེའི་ནང་ནས་ཐུན་མོང་གི་སྣང་ངོར། ༡༽ དགའ་ལྡན་གྱི་གནས་ནས་འཕོ་བའི་མཛད་པ་དང༌། ༢༽ ཡུམ་གྱི་ལྷུམས་སུ་བཞུགས་པའི་མཛད་པ། ༣༽ སྐུ་བལྟམས་པའི་མཛད་པ། ༤༽ གཞོན་ནུའི་རོལ་རྩེད་མཛད་པའི་མཛད་པ། ༥༽ བཙུན་མོའི་འཁོར་གྱིས་རོལ་བའི་མཛད་པ། ༦༽ རབ་ཏུ་བྱུང་བའི་མཛད་པ། ༧༽ ལོ་དྲུག་དཀའ་བ་སྤྱད་པའི་མཛད་པ། ༨༽ བྱང་ཆུབ་ཤིང་དྲུང་དུ་གཤེགས་པའི་མཛད་པ། ༩༽ བདུད་བརྟུལ་བའི་མཛད་པ། ༡༠༽ སངས་རྒྱས་པའི་མཛད་པ་ ༡༡༽ ཆོས་ཀྱི་འཁོར་ལོ་བསྐོར་བའི་མཛད་པ། ༡༢༽ མྱ་ངན་ལས་འདས་པའི་མཛད་པ་བཅས་༼ཞིབ་ཕྲ་འདིར་བཀོད་ན་ཡིག་ཚོགས་མང་བས་མདོ་མཛངས་བླུན་ལྟ་བུ་ཞིག་ལ་གཟིགས་པར་ཞུ། བསྟན་འགྱུར་ནང་བཞུགས་པའི་མཛད་པ་བཅུ་གཉིས་ཀྱི་ཚུལ་ལ་བསྟོད་པ་ཞེས་པ་དེ་ཆ་ཚང་རྩོམ་འདིའི་མཇུག་ཏུ་བཀོད་ཡོད།༽མཛད་པ་བཅུ་གཉིས་བཞེས་པའི་ནང་ཚན། སྐུ་བལྟམས་པའི་མཛད་པ་དང༌། རབ་ཏུ་བྱུང་བའི་མཛད་པ། སངས་རྒྱས་པའི་མཛད་པ། མྱ་ངན་ལས་འདས་པའི་མཛད་པ་བཅས་བཞི་ནི་ས་ག་ཟླ་བའི་ནང་འཁེལ་བས་ཟླ་བ་འདི་རང་ཅག་ནང་པ་ཡོངས་ཀྱི་ཆེས་ཁྱད་པར་དུ་འཕགས་པའི་དུས་ཆེན་ཞིག་ཡིན།

ཟླ་བ་འདིའི་རིང་བོད་མི་ཚོས་དམར་ཟས་སྤོང་བ་དང༌། སེམས་ཅན་གཞན་གྱི་སྲོག་གླུ་བྱེད་པ། ངན་སློང་ལ་སྦྱིན་པ་གཏོང་བ། དགེ་འདུན་གྱི་སྡེ་ལ་བསྙེན་བཀུར་ཞུ་བ། ཕྱག་འཚལ་མཆོད་འབུལ་སོགས་རྣམ་དཀར་དགེ་བའི་ལས་ལ་བརྩོན་པ་ཡིན་ཞིང༌། དེའི་ནང་ནས་ཚེས་ ༡༥ དང་ ༣༠ གཉིས་ལ་དམིགས་བསལ་གྱིས་རྣམ་དཀར་དགེ་སྦྱོར་རྒྱ་ཆེན་པོ་ཞུ་སྲོལ་ཡོད། ཟླ་བ་འདིའི་རིང་དམིགས་བསལ་བོད་ཀྱི་རི་ཁྲོད་ཁག་དང༌། འབྱོར་ལྡན་མི་དྲག་ཁག་གི་སྒེར་ཤག་སོགས་ལ་སྙུང་གནས་སུ་གནས་མཁན་ཡང་མང་པོ་ཡོད།

དེ་བཞིན་སྔར་རང་གཞུང་རྩིས་ཁང་ལས་ཁུངས་ཀྱིས་ཇོ་ཤཱག་རྣམ་གཉིས་དང༌། གདན་ས་ཁག་གཙོ་གྱུར་བོད་ཀྱི་དགོན་སྡེ་ཁག་གི་རྟེན་གཙོ་ཡོངས་རྫོགས་ལ་ས་ཟླའི་མཆོད་སྤྲིན་ཞེས་ཞལ་གསེར་སྤྱན་འབྱེད་དང༌། མཆོད་འབུལ་སྙན་དར་སོགས་རྒྱ་གང་ཆེ་གནང་ལམ་ཡོད་པ་མ་ཟད། དགེ་འདུན་གྱི་འདུས་ཚོགས་ལ་བསྙེན་བཀུར་ཡང་ཟབ་རྒྱས་ཞུ་ཡི་ཡོད། དེ་བཞིན་རང་གཞུང་ནས་དུས་ཡུན་དེའི་རིང་གྲོང་ཁྱེར་ཁག་ཏུ་ཤ་ཁྲིམས་དང་བོད་ཡོངས་སུ་རི་རྒྱ་རླུང་རྒྱ་བསྡམས་ཀྱི་ཡོད་སྟབས་ས་ཟླའི་དུས་ཡུན་རིང་ཤ་ཁྲོམ་འདོན་པ་དང༌། རི་དྭགས་རྔོན་པ། ཉ་རིགས་འཛིན་པ་སོགས་སྲོག་གཅོད་དང་འབྲེལ་བའི་བྱ་བ་ཧ་ལམ་མཐོང་དུ་མེད་པ་ཞིག་ཡིན། མདོ་དོན་ཟླ་བ་འདིར་བོད་གཞུང་འབངས་ཚང་མས་རྣམ་དཀར་ཆོས་མཐུན་གྱི་ལས་ལ་བརྩོན་གྱི་ཡོད།། །།


གཤམ་གསལ་ནི་བོད་ནས་བཏོན་པའི་བསྟན་འགྱུར་དཔེ་བསྡུར་མ་ནས་དྲངས་པ་ཡིན།

༄༅། །མཛད་པ་བཅུ་གཉིས་ཀྱི་ཚུལ་ལ་བསྟོད་པ།(༡)

  ༄༅༅། །རྒྱ་གར་སྐད་དུ། དྭཱི་ད་ཤ་ཀཱ་ར་ནཱ་མ་ན་ཡ་(༢)སྟོ་ཏྲཾ། བོད་སྐད་དུ༑ མཛད་པ་བཅུ་གཉིས་ཀྱི་ཚུལ་ལ་བསྟོད་པ(༣)། སངས་རྒྱས་ཤཱཀྱ་ཐུབ་པ་ལ་ཕྱག་འཚལ་ལོ། །གང་གིས་དང་པོར་བྱང་ཆུབ་ཐུགས་བསྐྱེད་ནས། །བསོད་ནམས་ཡེ་ཤེས་ཚོགས་གཉིས་རྫོགས་མཛད་ཅིང་། །དུས་འདིར་མཛད་པ་རྒྱ་ཆེན་འགྲོ་བ་ཡི། །མགོན་གྱུར་ཁྱོད་ལ་བདག་གིས་བསྟོད་པར་བགྱི། །ལྷ་རྣམས་འདུལ་མཛད་འདུལ་བའི་དུས་མཁྱེན་ནས། །ལྷ་ལས་བབས་ནས་གླང་ཆེན་ལྟར་གཤེགས་ཏེ༑ །རིགས་ལ་གཟིགས་ནས་ལྷ་མོ་སྒྱུ་འཕྲུལ་གྱི། །ལྷུམས་སུ་ཞུགས་པར་མཛད་ལ་ཕྱག་འཚལ་ལོ། །ཟླ་བ་བཅུ་རྫོགས་ཤཱཀྱའི་སྲས་པོ་ནི། །བཀྲ་ཤིས་ལུམྦིའི་(༤)ཚལ་དུ་བལྟམས་པའི་ཚེ། །ཚངས་དང་བརྒྱ་བྱིན་གྱིས་བཏུད་མཚན་མཆོག་ནི། །བྱང་ཆུབ་རིགས་སུ་ངེས་ལ་(༥)ཕྱག་འཚལ་ལོ། །གཞོན་ནུ་སྟོབས་ལྡན་མི་ཡི་(༦)སེང་གེ་དེས༑ །ཨཾ་ག་(༧)མ་ག་དྷཱར་(༨)ནི་སྒྱུ་རྩལ་བསྟན། །སྐྱེ་བོ་དྲེགས་པ་ཅན་རྣམས་ཚར་བཅད་ནས། །འགྲན་ཟླ་མེད་པར་མཛད་ལ་ཕྱག་འཚལ་ལོ། །འཇིག་རྟེན་ཆོས་དང་མཐུན་པར་བྱ་བ་དང་། །ཁ་ན་(༩)མ་ཐོ་སྤང་ཕྱིར་བཙུན་མོ་ཡི། །འཁོར་དང་ལྡན་མཛད་ཐབས་ལ་མཁས་པ་ཡིས། །རྒྱལ་སྲིད་སྐྱོང་བར་མཛད་ལ་ཕྱག་འཚལ་ལོ༑ །འཁོར་བའི་བྱ་བ་སྙིང་པོ་མེད་གཟིགས་ནས། །ཁྱིམ་ནས་བྱུང་སྟེ་མཁའ་ལ་གཤེགས་ནས་ཀྱང་། །མཆོད་རྟེན་རྣམ་དག་དྲུང་དུ་ཉིད་ལ་ཉིད། །རབ་ཏུ་བྱུང་བར་མཛད་ལ་ཕྱག་འཚལ་ལོ། །བརྩོན་པས་བྱང་ཆུབ་འགྲུབ་པར་དགོངས་ནས་ནི། །ནཻ་རཉྫ་ནའི་འགྲམ་དུ་ལོ་དྲུག་ཏུ། །དཀའ་བ་སྤྱད་མཛད་བརྩོན་འགྲུས་མཐར་ཕྱིན་ནས༑ །བསམ་གཏན་མཆོག་བརྙེས་མཛད་ལ་ཕྱག་འཚལ་ལོ། །ཐོག་མ་མེད་ནས་འབད་པ་དོན་ཡོད་ཕྱིར། །མ་ག་དྷཱ་(༡༠)ཡི་བྱང་ཆུབ་ཤིང་དྲུང་དུ། །སྐྱིལ་ཀྲུང་མི་གཡོ་མངོན་པར་སངས་རྒྱས་ནས། །བྱང་ཆུབ་རྫོགས་པར་མཛད་ལ་ཕྱག་འཚལ་ལོ། །ཐུགས་རྗེས་འགྲོ་ལ་མྱུར་དུ་གཟིགས་ནས་ནི། །བཱ་རཱ་ཎ་སཱི་(༡༡)ལ་སོགས་གནས་མཆོག་ཏུ༑ །ཆོས་ཀྱི་འཁོར་ལོ་བསྐོར་ནས་གདུལ་བྱ་རྣམས། །ཐེག་པ་གསུམ་ལ་འགོད་མཛད་ཕྱག་འཚལ་ལོ། །གཞན་གྱི་རྒོལ་བ་ངན་པ་ཚར་བཅད་ནས། །མུ་སྟེགས་སྟོན་པ་དྲུག་དང་ལྷས་བྱིན་སོགས། །འཁོར་(༡༢)མོ་འཇིག་གི་ཡུལ་དུ་བདུད་རྣམས་བཏུལ(༡༣)། །ཐུབ་པ་གཡུལ་ལས་རྒྱལ་མཛད་ཕྱག་འཚལ་ལོ། །སྲིད་པ་གསུམ་ན་དཔེ་མེད་ཡོན་ཏན་གྱིས། །མཉན་དུ་ཡོད་པར་ཆོ་འཕྲུལ་ཆེན་པོ་བསྟན། །ལྷ་མི་འགྲོ་བ་ཀུན་གྱིས་(༡༤)རབ་མཆོད་པ། །བསྟན་པ་རྒྱས་པར་མཛད་ལ་ཕྱག་འཚལ་ལོ། །ལེ་ལོ་ཅན་རྣམས་མྱུར་དུ་བསྐུལ་བྱའི་ཕྱིར། །རྩྭ་མཆོག་གྲོང་གི་ས་གཞི་གཙང་མ་རུ༑ །འཆི་མེད་རྡོ་རྗེ་ལྟ་བུའི་སྐུ་བཤིག་(༡༥)ནས། །མྱ་ངན་འདའ་བར་མཛད་ལ་ཕྱག་འཚལ་ལོ། །ཡང་དག་ཉིད་དུ་འཇིག་པ་མེད་ཕྱིར་དང་། །མ་འོངས་སེམས་ཅ ན་བསོད་ནམས་ཐོབ་བྱའི་ཕྱིར། །དེ་ཉིད་དུ་ནི་རིང་བསྲེལ་མང་སྤྲུལ་ནས། །ཆ་བརྒྱད་སྐུ་གདུང་མཛད་ལ་ཕྱག་འཚལ་ལོ། །དེ་ལྟར་བསྟན་པའི་བདག་པོ་བཅོམ་ལྡན་གྱི། །མཛད་པའི་ཚུལ་ལ་མདོ་ཙམ་བསྟོད༌པ་ཡིས(༡༦)། །དགེ་བས་འགྲོ་བ་ཀུན་གྱི་སྤྱོད་པ་ཡང་། །བདེ་གཤེགས་ཉིད་ཀྱི་སྤྱོད་དང་མཚུངས་པར་ཤོག །མཛད་པ་བཅུ་གཉིས་ཀྱི་ཚུལ་ལ་བསྟོད་པ་ཞེས་བྱ་བ་སློབ་དཔོན༌ཆེན་པོ་འཕགས་པ་(༡༧) ཀླུ་སྒྲུབ་ཀྱིས་མཛད་པ་རྫོགས་སོ།། །།

བསྡུར་མཆན།

(༡ )མཚན་བྱང་འདི་《པེ་》《སྣར་》ལྟར་བཀོད། (༢)《སྣར་》ཡཱ། (༣)《པེ་》《སྣར་》+ཞེས་བྱ་བ། (༤)《སྣར་》ལུམ་བིའི།(༥)《པེ་》《སྣར་》མཛད།(༦)《པེ་》《སྣར་》ཡིས།(༧)《སྣར་》ཨངྒ།(༨) 《པེ་》《སྣར་》དྷར། (༩)《པེ་》ནས། (༡༠)《པེ་》《སྣར་》དྷ།(༡༡)《པེ་》《སྣར་》བ་ར་ཎཱ་སེ། (༡༢)《པེ་》《སྣར་》ཁོར། (༡༣)《པེ་》བཏུད།(༡༤)《སྣར་》གྱི། (༡༥)《པེ་》བཤིགས། (༡༦)《པེ་》《སྣར་》བ་ཡི། (༡༧)《པེ་》《སྣར་》-ཆེན་པོ་འཕགས་པ།

2010-05-12

༄༅།། བཙན་བྱོལ་ནང་བོད་ཡིག་བརྩམས་སྒྲུང་གི་གནས་བབས་དང་ཡར་རྒྱས་གཏོང་ཕྱོགས།

(རྩོམ་ཡིག་འདི་བོད་ཀྱི་ཆོས་རིག་རྒྱུན་འཛིན་དང་གོང་འཕེལ་གྱི་ཐད་རླབས་ཆེའི་ཞབས་འདེགས་སྒྲུབ་མཁན་རིགས་སློབ་དབུ་དགེ་དམ་པ་མཁས་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོ་མཆོག་གི་བཀའ་དྲིན་རྗེས་དྲན་ཆེད་ཕུལ།)


དང་པོ། གླེང་སློང་།
༄༅།། སྤྱིར་བཏང་སྲོང་བཙན་ཡར་སྔོན་དུ་བོད་ཀྱི་ཆབ་སྲིད་སྒྲུང་ལྡེའུ་བོན་གསུམ་གྱིས་བསྐྱངས་ཞེས་དང༌། བོད་དུ་སྒྲུང་རྒྱུད་དར་སོགས་གནའ་བོའི་ཡིག་ཆར་གསལ་བར་གཞིགས་ན། བོད་དུ་གནའ་སྔ་མོ་ནས་སྒྲུང་དར་ཆེ་བ་ཧ་ཅང་གསལ་ཡང་སྒྲུང་ཞེས་པའི་ཚིག་འདིའི་བསྟན་དོན་ཅི་ཡིན་གསལ་པོ་མེད། བདག་གི་རྨོངས་ཚོད་ལྟར་ན། གྲགས་དང་སྒྲོག གྲུབ་དང་སྒྲུབ་སོགས་ཀྱི་ཐ་སྙད་གྲུབ་ཚུལ་དང་ཆ་མཐུན་པར་གྲུང་པོར་བྱེད་པའི་ཆ་ནས་སྒྲུང་ཞེས་བཏགས་པའང་སྲིད་ཅིང༌། ཡང་ཆུའི་ནང་སྦངས་པ་ལ་བསྒྲུངས་པ་ཞེས་འབྲི་སྲོལ་ཡོད་པ་ལྟར་སྒྲུང་གི་བསླབ་བྱ་དང་ནུས་པའི་ཆབ་ཀྱིས་སེམས་རྒྱུད་བསྒྲུངས་པར་བྱེད་པའི་ཆ་ནས་སྒྲུང་ཞེས་བརྗོད་པའང་སྲིད།

གནའ་བོའི་སྒྲུང་ལ་དངོས་དོན་གནས་ཚུལ་རྨང་གཞིར་བྱས་ཏེ་རབ་བཏགས་དང་འུད་བརྗོད་བསྲེས་པ་གླིང་གེ་སར་གྱི་སྒྲུང་ལྟ་བུའི་རིགས་གཅིག་དང༌། ཡང་དངོས་དོན་གནས་ཚུལ་འདི་དང་འདི་ཞེས་ངོས་འཛིན་དུ་མེད་པར་རྟོག་བཟོ་འབའ་ཞིག་ལ་བརྟེན་ནས་བརྗོད་དོན་མཚོན་པར་བྱེད་པ་དཔེར་ན། བྱ་སྒྲུང་དང་བྱིའུ་སྒྲུང་ལྟ་བུའི་རིགས་ཤིག་བཅས་རྩ་བའི་དབྱེ་བ་གཉིས་འདུག་ཅིང༌། དམངས་ཁྲོད་ངག་རྒྱུན་དུ་མི་ཞིག་གིས་ཁ་ཤོབ་དང་འུར་བཤད་བྱེད་སྐབས། ད་སྒྲུང་མ་ཤོད་ཟེར་སྲོལ་ཡོད་པ་དང༌། དེ་བཞིན་གཏམ་དཔེར་ཡང༌། གཞན་མགོ་བསྐོར་ཏེ་རྒྱུན་རིང་ཁུངས་འཁྱོལ་ཐབས་མེད་པའི་དོན་མཚོན་བྱེད་དུ། ནམ་རིང་སྒྲུང་གིས་མི་འཁྱོལ་ཞེས་བརྗོད་སྲོལ་ཡོད་པ་དག་ལ་གཞིགས་ན། རང་རེའི་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་སྒྲུང་ཞེས་པ་དེ་རབ་བཏགས་དང་རྟོག་བཟོའི་ཆ་ཤུགས་ཆེ་འདྲེས་པ་ཞིག་ལ་གོ་བར་སྣང༌། འོན་ཀྱང་རབ་བཏགས་དང་རྟོག་བཟོ་ཇི་ཙམ་ཆེ་ཡང་དེས་མིའི་སེམས་ཁམས་དང་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་གནས་ཚུལ་སྣ་ཚོགས་དངོས་ཤུགས་ཅི་རིགས་ནས་མཚོན་ཞིང༌། ཐ་ན་བྱ་བྱིའུ་དང་སྲོག་ཆགས་ཀྱི་གཟུགས་སུ་བཀོད་པའི་སྒྲུང་རྣམས་ཀྱིས་ཀྱང་དོན་དུ་མི་དང་མིའི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་གནད་དོན་མཚོན་པ་ནི་རྩོད་པ་མི་དགོས་པ་ཞིག་རེད།

ཡང་དབྱིན་སྐད་ཀྱི་སྒྲུང་(Story)ཞེས་པའི་སྤྱིར་བཏང་གོ་དོན་ཐད། དངོས་ཡོད་དམ་དངོས་ཡོད་མ་ཡིན་པའི་བྱུང་བ་གཅིག་གམ་དུ་མའི་རིམ་པ་གསལ་བ་ཞིག་[1]ཅེས་བཤད་པར་གཞིགས་ན། སྒྲུང་ལ་རབ་བཏགས་དང་རྟོག་བཟོའི་ཆ་འདྲེས་མ་འདྲེས་གཉིས་ཀ་ཡོད་པར་སྣང་རུང་ཁོང་ཅག་གི་རྒྱུན་སྐད་ནང་འུར་བཤད་བྱེད་མཁན་ལ་ You're telling stories again. ༼ཁྱེད་རང་གིས་ཡང་སྒྲུང་བཤད་ཀྱི་འདུག་༽ཅེས་སོགས་བརྗོད་སྲོལ་ཡོད་པར་གཞིགས་ན། སྤྱིར་བཏང་སྒྲུང་ཡིན་ན་དོན་དངོས་མ་ཡིན་པར་གོ་སྲོལ་ཡང་ཡོད་འདུག

སྐབས་དོན་བརྩམས་སྒྲུང་ཞེས་པའི་བོད་ཚིག་འདི་ཐོག་མར་དུས་རབས་ཉི་ཤུ་པའི་ནང་བོད་ནང་ནས་ རྩོམ་རིག་དང་རྩོམ་གཞུང་སོགས་ཐ་སྙད་གསར་པ་མང་པོ་ཞིག་གསར་དུ་བཟོས་པ་ལྟར་ཐ་སྙད་འདི་ཡང་གསར་དུ་བཟོས་པར་སྣང༌། རྩོམ་རིག་སོགས་གསར་དུ་བྱུང་བའི་ཐ་སྙད་རྣམས་ལ་བོད་རང་གི་བརྗོད་སྲོལ་གྱི་གཞི་རྩ་མེད་པ་ནི་མ་ཡིན་ཏེ། དུས་རབས་ཉི་ཤུ་པའི་གོང་གི་བསྟན་བཅོས་རྣམས་སུ་རྩོམ་པར་དམ་བཅའ་བ་ལྟ་བུ་ལན་མང་དུ་འབྱུང་ཞིང་། དེ་ནི་བརྩམས་དང་རྩོམ། བརྩམ་ཞེས་ལས་བྱས་པ་དང་བྱེད་པ། བྱ་བར་གྱུར་པའི་དོན་ཅན་དུ་བཀོལ་བ་ཞིག་རེད། དོན་དེ་འདྲ་ཞིག་ཡིན་ཡང་བསྟན་བཅོས་དང་སྒྲུང་སོགས་སྔར་མེད་གསར་དུ་རྩོམ་པའི་དོན་ཅན་དུ་བྱ་ཚིག་བརྩམས་པ་ཞེས་པ་འདི་དམིགས་ཀྱིས་འཇུག་པ་ལས། བསྟན་བཅོས་སམ་སྒྲུང་བརྩམས་པ་ལ། བསྟན་བཅོས་བྱས་དང་བཅོས། བསྐྲུན་ལྟ་བུའི་བྱ་ཚིག་གཞན་སྤྱིར་ན་སྦྱར་སྲོལ་མེད། དེར་བརྟེན་མཁས་པའི་བྱ་བ་འཆད་རྩོད་རྩོམ་གསུམ་ཞེས་ཡོངས་སུ་གྲགས་པའི་རྩོམ་དེ། རྩོམ་པ་ཞེས་པའི་བསྡུས་ཚིག་ཡིན་ཞིང༌། རྩོམ་པ་ཞེས་པ་དེ་བསླབ་པ་ཞེས་པའི་ཚིག་ལྟར་གཅོད་མཚམས་དབང་གིས་བྱ་ཚིག་ཏུ་འཇུག་པའི་སྐབས་ཤིག་དང༌། མིང་ཚིག་ཏུ་འཇུག་པའི་སྐབས་གཉིས་ཡོད་པ་ལས་ཕྱི་མ་ནི་གཙོ་བོ་སྙན་ངག་དང་སྒྲུང། བསྟན་བཅོས་སོགས་ཡིག་ཐོག་ཏུ་རྩོམ་པའི་བྱ་བའི་མིང་སྟེ། དཔེར་ན། ཨ་ལག་ཤ་ངག་དབང་བསྟན་དར་གྱིས།

མང་དུ་ཐོས་ཀྱང་འཆད་ལ་མི་མཁས་ན།། སྨན་གྱིས་དབུལ་བའི་སྨན་པ་མཁས་པ་བཞིན།།
རྩོད་ལ་མཁས་ཀྱང་རྩོམ་ཚུལ་མི་ཤེས་ན།། ལྕེ་བརྒྱར་སྤྲུལ་ནས་སྨྲས་ཀྱང་ལྐུགས་པ་བཞིན།།
རྩོམ་པ་ལེགས་ཀྱང་སུག་བྲིས་མི་འབྱོར་ན། །དཔའ་རྩལ་ཆེ་ཡང་དཔའ་བོ་ལག་རྡུམ་འདྲ།།
རྩོམ་ཚིག་སུམ་རྟགས་ཇི་བཞིན་མ་བྱུང་ན། །མཁས་པ་ཤིན་ཏུ་ཁྲེལ་བས་བག་ཡོད་བྱ།།
ཡི་གེ་དག་ཀྱང་སྙན་ངག་མི་ལྡན་ན།། བུད་མེད་མཛེས་མ་སྒྲེན་མོར་རྒྱུ་བ་བཞིན།།


ཞེས་རྩོམ་དང་རྩོམ་པ། རྩོམ་ཚུལ། རྩོམ་ཚིག་ཅེས་པ་རྣམས་བྱ་བའི་མིང་གི་ཚུལ་དུ་ཡོངས་ཁྱབ་ཏུ་སྤྱད་ཡོད་པ་ལྟ་བུ་ཡིན།

དུས་རབས་ཉི་ཤུ་པའི་གོང་དེང་གི་སྒྱུ་རྩལ་རྩོམ་རིག་སྤྱི་ལ་ངག་རིག་གམ། ངག་གི་རིག་བྱེད། ངག་གི་དཔལ་སོགས་ཀྱིས་བརྡས་བསྙད་པར་སྣང༌། དེ་བཞིན་སྙན་ངག་ལ་ལུས་ཀྱི་སྒོ་ནས་བཅད་ལྷུག་སྤེལ་མ་གསུམ་དུ་དབྱེ་ཚུལ་ལ་བསམས་ན། སྔོན་གྱི་སྙན་ངག་ཅེས་པའི་ཐ་སྙད་དང་དེང་གི་སྒྱུ་རྩལ་རྩོམ་རིག་ཅེས་པའི་ཐ་སྙད་གཉིས་ཀྱི་ཁྱབ་ཁོངས་ཀྱང་ཧ་ལམ་མཉམ་པར་མཐོང༌། གང་ལྟར་དུས་རབས་ཉི་ཤུ་པའི་ནང་ནས་གོང་ཞུས་ལྟར་རྩོམ་པ་ཞེས་པའི་མིང་དེ་རྨང་གཞིར་བྱས་ཏེ། རྩོམ་རིག་དང་རྩོམ་རིགས། རྩོམ་པ་པོ། རྩོམ་གཞུང་སོགས་ཤུགས་ཆེར་དར་ཞིང༌། དེ་དང་མཉམ་དུ་བརྩམས་སྒྲུང་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་འདི་བྱུང་བར་སྣང་།

བརྩམས་སྒྲུང་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་འདི། རྩོམ་མཁན་འདི་དང་འདིའོ་ཞེས་ངོས་བཟུང་དུ་མེད་པར་རང་བཞིན་དུ་ཁྱབ་དར་བྱུང་བའི་ངག་རྒྱུན་གྱི་སྒྲུང་ལྟར་མ་ཡིན་པར་རྩོམ་པ་པོས་ཆེད་དུ་བརྩམས་པ་དང༌། སྒྲུང་གི་བརྗོད་བྱ་ཕལ་མོ་ཆེའང་རྩོམ་པ་པོས་བློ་བཟོ་བྱས་པ་ཤས་ཆེ་བས། དེ་མཚོན་ཆེད་དུ་སྒྲུང་གི་སྔོན་དུ་བརྩམས་ཞེས་པ་བསྣན་ཏེ་བརྩམས་སྒྲུང་ཞེས་བཏགས་སམ་སྙམ། བཙན་བྱོལ་ནང་མཁས་དབང་ཟམ་གདོང་རིན་པོ་ཆེས་འདི་ལ་བཅོས་སྒྲུང་ཞེས་བཏགས་ཡོད།